Валеры Гапееў - І хай ніхто не пойдзе пакрыўджаным або Грак і Монця Хрысцік

Хлопцы сядзелі на ягоным ложку. Нататнік быў у чахле. Падобны чахол льга купіць. Рэальна уявіць сітуацыю, калі ў якога хлопца з тых, хто сядзеў на ложку Мацвея, быў такі ж чахол, з лістоўкамі. Ён мог і раней, і асабліва ў той момант, калі неспадзявана для іх у пакой зайшоў “чужы”, саўгануць лістоўкі ў чахле пад матрац. Пасля дастаць. Але дастаць іншы – Мацвееў. І забраць яго, як свой. Канечне, так магло быць. Цяпер засталося рашыць: казаць пра гэта следчаму, ці не? Але, магчыма, яны ўжо і самі праверылі, распытвалі сужыўца Мацвея: хто быў, калі, па якой патрэбе ў пакоі. Калі выклічуць яшчэ раз – скажа. Канешне, лепш будзе самому папытацца ў першакурсніка.

У панядзелак прозвішча Мацвея ў ліку іншых выгукнулі ад дзвярэй з дадаткам “З рэчамі на выхад”. Ён не прыглядваўся да твараў людзей, што былі з ім у аўтазаку, не падтрымліваў размоў. Засяродзіўся на сваім чарговым дапушчэнні: дзяржава – гэта шматузроўневая функцыя, выходзіць, суды павінны іграць ролю складаных пераменных. І яму няма чаго спадзявацца не нейкі цуд – яму вызначаць пакаранне тое, пра якое казаў следчы, і няма прычын для таго, каб да ягоных заяў аб невінаватасці нехта прыслухаўся. Таму ён быў амаль спакойны, усяго адна прыкрасць вярэдзіла бесперапынна галаву: нямыты столькі дзён, ён адчуваў свой смурод. Шчэць на шчоках і барадзе выклікала сорам. Стаяць такім перад судом было ўніжальна.

Але ён вытрымаў гадзіны чакання і тыя кароткія хвіліны разгляду ягонай справы. Штраф у пяцьдзясят базавых велічынь з выплатай затрат на ягонае утрыманне ў следчым ізалятары за гэтыя суткі не выклікаў асаблівых эмоцый. Галоўнае – усё мінулася, зараз – памыцца, неадкладна і хутчэй.

Ён, саромеючыся смуроду свайго цела, паклыпаў пешкі, балазе, да інтэрнату было недалёка. Думак не было, крамя тых задач, якія акрэсліліся ў галаве як тэрміновыя да выканання: паставіць на зарадку тэлефон, памыцца, пераапрануцца, патэлефанаваць і супакоіць маці, пайсці ў сталоўку універа паесці. Вось ён, неабходны мінімум…

На вахце яго сустрэла, быццам чакала ўвесь гэты час, камендант: жанчына гадоў сарака з невялікай галоўкай, падстрыжаная пад хлопца, з кароткай шыяй і дыспрапарцыянальна шырокімі плячыма і поўнымі бёдрамі, якія яна нібыта спецыяльна падкрэслівала, нацягваючы занадта шчыльныя штаны з кароткімі вузкімі штанінамі.

– Хрысцік, стой! – загадала яна, усё роўна Мацвей збіраўся уцякаць ад яе, загарадзіла цесны праход. – У нас ляжыць загад аб тваім адлічэнні. У цябе часу роўна суткі, каб падпісаць абхадны і здаць рэчы.

Яна казала яму “ты” – такая ветлівая, усмешлівая яшчэ тры дні назад з ім, ды і з іншымі старшакурснікамі, тым болей – магістрантамі і аспірантамі. Інтэрнат поўніўся чуткамі пра яе цікавасць да маладых мужчын, над ёй незласліва жартавалі ўпотайкі, але малодшыя курсы зналі яе як дэспатычную цётку. І цяпер яна аказалася для Мацвея тым веснікам, што прыносіць дурныя весткі. Мацвея не ўразіла навіна – у галаве ўсяго толькі як шчоўкнуў тумблер: функцыя павінна ахопліваць абсалютна ўсе бакі жыцця, значыць, універсітэт і інтэрнат – тыя ж пераменныя. Матэматыка простая…

Ён адно кіўнуў і рушыў прама на непрапарцыянальна складзенае жаночае цела. Камендант адступіла.

Праз гадзіну ён выйшаў з інтэрната. Пад’ехаў тралейбус, расхінуліся дзверы, Мацвей памкнуўся было зайсці і мусіў спыніцца, бы наткнуўся на нябачную сцяну жудасці – апынуцца там, у цеснаце сярод людзей, падалося яму невыносным. Ён выдыхнуў паветра, праглынуў сліну, якой неспадзявана забіла рот. Пешкі было ісці хвілін сорак, але ён не стаў чакаць другога тралейбуса, каб яшчэ раз спраўдзіць сваю раптоўную (канечне ж, пасля камеры) клаўстрафобію.

Цікава, думаў ён, ідучы шэрым тратуарам, ці рэальна было б у той вялікай функцыі, якая адлюстроўвае дзейнасць дзяржавы, пралічыць усе магчымыя пераменныя і канстанты, выявіць іх праз лічбы і ўрэшце пабудаваць графік? Які ён атрымаецца?

З улікам тых ведаў, якія ён атрымаў у “турэмным лікбезе”, гэта не можа быць прамая ці простая крывая, якая мае пэўную скіраванасць да нейкай кропкі. Гэта хутчэй круг ці эліпс… Але ж, паводле таго, як сціскаюцца межы свабоды, як узмацняецца роля сілавых і карных органаў, як мацнее наменклатура, атрымаецца… спіраль. І спіраль, якая не раскручваецца, дэманструючы пашырэнне магчымасці грамадзянскай супольнасці, а тая, якая закручваецца. Спіраль, у аснове якой не круг, але пялёстак. Кожны віток спіралі змяншае пялёстак у шырокай яго частцы. Усё так, функцыя будзе імкнуцца да цэнтру, да кропкі, дзе яна… знікне. Непазбежна для любой аўтарытарнай сістэмы – для кожнага наступнага кроку свайго існавання ёй неабходна яшчэ ўлады і яшчэ кантролю.