Валеры Гапееў - І хай ніхто не пойдзе пакрыўджаным або Грак і Монця Хрысцік

Як і казаў Зміцер, нікога з тых, хто трапіў у камеры па палітычных матывах, не вызвалялі. Іх было ўжо тут дзевяць чалавек – усе схопленыя “за экстрэмісцкую дзейнасць напярэдадні выбараў”. Сукамернікі прагна чакалі навін з волі, абмяркоўвалі кожную нязначную дзею, часам горача спрачаліся.

Мацвей не лічыў сябе інтравертам, мог падтрымаць размову ў якой кампаніі з цікавай яму тэмай. Тады і ён сам мог быць цікавым. Ягоная вузкасць інтарэсаў і была тым бар’ерам, за якім адасобіўся Мацвей, хоць ніхто яго за батана не ўважаў – Мацвей, што называецца, глыбока капаў ва ўсіх тэмах, якія тычыліся яго па ягоным разуменні. Палітыка – не тычылася. Ён унікаў размоў на гэтыя тэмы, бо па-праўдзе, ніколі не імкнуўся нават злёгку заглыбіцца ў пературбацыі каляпалітычнага жыцця.

Але камера і насельнікі ў ёй былі не тэлевізарам, які можна было выключыць, ці ад яго сысці. І Мацвей скарыўся – і слухаў, слухаў пра тое, што раней было не проста па-за межамі яго цікавасці, але і ўвогуле часткова не існавала. Пакрысе яму раскрываўся свет, ад якога ён старанна загароджваўся раней. Ён мусіў чуць і слухаць. Розум вучонага аналізаваў атрыманую інфармацыю, і, сам таго не жадаючы, Мацвей насычаўся абурэннем і нянавісцю да тых, хто хапаў і трымаў яго і іншых у камеры. І не таму, што абудзілася тая самая эмпатыя, пра якую казаў Зміцер. Не. Для Мацвея яму раскрывалася алагічнасць дзейнасці закона. Яго павінны былі ўжо накіраваць у суд, але трымалі без ніякіх тлумачэнняў. Не выклікалі да следчага. Алагічнасцю поўніліся расказы хлопцаў: збіццё падчас затрыманняў, ператрусы ў кватэрах і пакоях інтэрнату без аніякіх санкцый. Да гэтай алагічнасці, няправільнасці дадаваліся нічым не вытлумачаныя нечалавечыя нормы знаходжання тут. Каб не перадачы іншым з волі, Мацвей пакутаваў бы ад голаду і холаду. З ім дзяліліся прадуктамі, далі цёплыя вязаныя панчохі і швэдар. Да ўсяго Мацвей, зацяты індывідуаліст, мусіў праводзіць усе свае дзеянні на вачах у іншых, і сам назіраць за тым жа. Найцяжэй далося прызвычаіцца да таго, што ў інтэлігентных людзей завецца ранішнім туалетам…

Нечаканым быў вынік нетаропкага ўдумлівага аналізу: супраць ягонай волі ўсё існуючае складвалася ў цалкам лагічную сістэму адносін “дзяржава-чалавек”. Алагічнасць пераўтваралася ў лагічнасць, усякія дзеянні падаваліся апраўданымі, усе наступствы слушнымі, як толькі ты ў апісанні велізарнай функцыі пад назвай “дзяржава” прызнаваў сябе за намінальную велічыню, якую скарыстоўвае функцыя, але ніколькі не клапоціцца пра тваё захаванне. Бо ты – адзін з элементаў дадзеных вялікага масіву, а гэты масіў патрабуецца апрацаваць: сартаваць, выкінуць лішняе, утрымаць у вызначаных межах. Думкі пра гэта цалкам авалодалі свядомасцю Мацвея, на эмоцыі не заставалася месца. Тлелася слабая надзея, што увесь гэты укладзены ім у стройную функцыю свет існуе адно ў гэтых сценах. Што суд, які адбыцца, разбярэцца ва ўсім. І канешне, пасля суда ўсё вернецца на ранейшае месца і ў ягоным жыцці зноў галоўным стане магістратура. І Марго, пра якую ён, на здзіўленне для сябе, думаў многа.

І ўсё ж ён пакутаваў, найперш ад бяздзеяння, ад невядомасці кожнай наступнай гадзіны. Вельмі перажываў за маці – яна тэлефанавала раней штовечар, а палове дзявятай гадзіны. Без сумнення, яна пазваніла таму першакурсніку, з якім ён жыў у пакоі – маці папераджальна спытала нумар тэлефона хлопца. І вось яна даведалася, што яе сын арыштаваны…

Канешне, ён не мог не думаць над тым, якім чынам пад ягоным матрацам апынуліся лістоўкі і знік нататнік. Гэтыя думкі віліся нібыта на заднім фоне ягонай свядомасці і вылазілі на першы план, ледзь адыходзілі апошнія яркія эмоцыі. Вось зараз ён згадаў маці, думкі крануліся першакурсніка – і мозг запатрабаваў спыніцца. Ягоны сужывец мог мець дачыненне да тых лістовак? Ён паспрабаваў згадаць літаральна да хвіліны апошнія дні – ад уставання раніцай і да позняга вечара. Кожны крок каб, кожны дыялог. Зачапіўся – тры дні таму ён вярнуўся ў інтэрнат раней звычайнага. Адчыніў дзверы, у пакоі было чалавек пяць, усе хлопцы. Двое сядзелі на ложку Мацвея, двое – на суседнім, сам першакурснік-гаспадар стаяў, разгублены, нават спуджаны, нешта імкнуўся сказаць Мацвею, ды словы захраслі ў горле.

– Гасцей прымаеш? – добразычліва спытаў Мацвей.

– А… так, то землякі, вось… сабраліся, ага. Мы ўжо, гэта, расходзімся.

– Ды сядзіце сабе, я на хвілінку, – чамусьці схлусіў тады Мацвей, скінуў куртку, выйшаў з пакоя і накіраваўся да Данілы.