Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр - 4 томда. 2 том

Таш зур, кап-кара, көзгедәй шома, ялтыравык. Килеп җитәрәк, чүкеп уелган тонык язуын, сурәтен, өске уң почмактагы йолдыз рәсемен шәйли төште. Чардуганы да кара, дүрт кырлы, нык, авыр тимердән, дүрт баганасы башында җиз шарлар.

Туктады, күзен кысып, сурәткә карады.

Һәм таш артындагы каеннарның яшел чуклары, зиратның яшел үләннәре кара көеп килде…

Сөнгатулла бозауның сыртына суккалады, шулай итеп, әллә аны сөйде, әллә уйларыннан арынырга теләп, үзен тынычландырды. Аннары чиләкне алып, борылышны әйләнеп узды да сөзәк ярдан су читенә төште, чиләгенә су тутыргач, өскә менде. Чиләк авыр, җиргә тарта иде, әллә ничә тапкыр кулыннан кулына күчерде.

– Эч, – диде ул, чиләкне бозау алдына куйгач.

Бозау эчмәде, ипи кисәкләрен, бәрәңге, кыяр кабыкларын ашарга кереште.

– Аударма, – диде Сөнгатулла һәм яр читенә барып басты. Башта ераклыкка, аннары су агымына, бөтерчекләренә, өстә йөзгән чүп-чарга, бака ефәкләренә, сайлыктагы җете яшел үсемлекләргә карап торды, һәм шунда борылыш елдан-ел ашалып ишелә барса да, елга ярының артык киңәймәгәненә төшенде. Елга үз ярларын үзе төзәтә икән; бирге яктан ишелеп киңәйсә, аргы яктан язгы ташуда утырып калган ләм, ком белән күмелеп тарая икән.

Кешеләрнең тормыш ярлары да шулай түгелмени?

Шулай. Әйе, шулай.

«Бәлане бәла төзәтә, яраны – яра» дигән сәер уена сискәнеп, ул иген басулары өстеннән еракка, урманга карады.

– Ничек, ничек? – дип сорады ул үз-үзеннән һәм «Бәлане бәла төзәтә, яраны – яра» дигән уен кабат яңартты. Чыннан да, чираттагы бәлане зуррагы каплый, иске яраны яңасы оныттыра шул. Әнә авырый иде – йорт-җире янды. Инде авырый гына иде, йорт-җире генә янган булган, ә аларның икесен дә иске зираттагы кара гранит ташы аның тәненнән, күңеленнән куптарып алды да яңа авыр кайгы иңдерде. Ә бәлки бәлагә – бәла, ярага яра өстәлә барадыр ул? Юк. Гранит таш барыннан да авыррак, кара көйгән каен чуклары һәм зират үләннәре барлык кайгылардан да карарак.

Шулай булгач, Сөнгатулла кебек хәлдәге кешеләргә нишләргә кала соң? Кара көяргәме, җиргә иңәргәме? Юк икән, бирге яктан ишелгән яр аргы яктан туларга тиеш икән. Кешеләр, Сөнгатулла кебек, нинди генә хәлләрдә калмасын, нинди генә бәлаләргә дучар булмасын, нинди генә яралар алмасын, аларның тормыш яры бөтен торырга тиеш икән.

Анда, зиратта, яшәү ярыннан ишелеп төшә язган Сөнгатулланы соңгы мәлендә бер көч тотып калды. Ишелә башлаган яр кисәген үлән тамырлары шулай тотадыр.

– Матурмы?

Күз алдын кара ялкын баскан Сөнгатулла ишетмәде дә кебек.

– Ничек дим, бабай, матурмы?

Ул тагын эндәшә алмады әле.

– Бабай, дим, бабакай!

Ул җиң очын тотып тарткалаганга кымшанмыйча, фәкать башын бора төшеп кенә карады – янына оныгы килеп баскан икән.

– Тукай… – диде Сөнгатулла, тик үз тавышын үзе ишетмәде. – Тукай улым, – диде ул, бу юлы телен көчкә әйләндереп.

– Бу – абый һәйкәле, – диде малай.

– Аныкы, – диде Сөнгатулла. Ул аның кулын капшап тотты, беләкләре сеңерле, җылы кул.

– Матурмы соң?

– Әйбәт һәйкәл, – диде Сөнгатулла аның ни хакында әйткәнен, ни белән горурланганын аңлап.

– Абый үзе дә әйбәт.

– Әйбәт иде.

– Герой!

– Герой икән шул.

– Аны ак тартмага салып апкайттылар.

– Аккадыр. Бик еракта иде бит. – Сөнгатулланың «җәһәннәмдә» дип тә өстисе килде, тик оныгы җәһәннәмнең ни икәнен белми иде. Белер әле.

– Әти ул тартманы ачмакчые.

– Соң?

– Майор абый ачтырмады. Кызыл ситсыга төрделәр.

– Ул ак тартманы кайчан алып кайттылар?

– Сиңа ап… оп… апир…

– Миңа операция ясагандамыни?

– Шул көнне. Ник кайтмадың?

– Әйтмәделәр.

Малай уң кулын йодрыклап селкеде:

– У-у, әшәке кешеләр! Әйеме?

– Юк, әйбәт кешеләр! Мине җылар дип әйтмәгәннәр. Тәгаен шулай.

– И-и, менә әби җылады ул! Көне буе, төне буе, тагын көне буе, тагын төне буе. Аннары да. Гел елады. Яңгыр шикелле.

– Тагын кем елады?

– Күп еладылар инде. Әйтеп бетерерлек түгел.

– Шуннан?

– Ә мин еламадым. Пионерлар да.

– Молодец!

– Ә! Тагын солдатлар да еламады әле.

– Ник икән?

– Алар автоматтан атты. Өч мәртәбә. Залп белән, бабай. Бөтен каргаларның коты очты! Майор абый да атты. Аның пистолеты бар икән. Ә минем пистолетым аныкыннан зуррак. Матуррак та.

– Шулай, улым. Синеке зуррак. Матуррак та.

– Ә кемнеке яхшырак? Минекеме, аныкымы?

– Синеке.

– Ник?

– Синеке атмый.

– Атмый торганы яхшыракмыни?

– Атмый торганы шул.

– Ә ник майор абый алышмады? Мин давай алмаштырабыз дигән ием.