Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4

– Мин шунда әйтеп бетердем инде, – диде дә – бетте.

Еллар үткәч кенә төшендем: ул курыккан. Атасын бетергәннәр, әз генә үз фикерен белдердеме, моның үзен дә көтеп кенә торганнар, күрәсең.

Берзаманны Президент Минтимер Шәймиев Лаеш районындагы Имәнкискә авылын узып, бераз барган җирдә Сабан туе үткәрде. Килеп төштем. Аяз Гыйләҗев, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиев утыралар инде. Матур утыралар.

– Карале, – мәйтәм, – Пәйгамбәр абый, нигә минем йөргән җиремә сезне чакырып алганнар да, мин болай гына килеп төштем әле? – дидем.

– Яшьлегең мишәйт итә, Габделәхәт, яшьлегең, – диде ул. – Берүк ашыга күрмә.

– Сезне Президент нигә үзенә иярткән соң әле? – дип сорадым.

(Бу ара мәйданның «иң кызган чагы» – көрәш бара.)

– Кем безне Президент иярткән ди әле? – диде ул. – Бәлки, без аны үзебез иярткәнбездер…

Ул менә шундыйрак бер абзый иде инде.

Моны мин бөтен барлыгы белән хәзер генә аңладым әле: бактың исә, аның үзенә дә шул яшьлеге «мишәйт иткән» булган лабаса.

Мөхәммәт абый Мәһдиевне хәзер дә бәгъзеләр: «Куркак иде», – димәкче. Юк инде, җәмәгать! Әгәр дә ул бер генә әдәби әсәр – хикәядер, повестьтыр, романдыр, пьесадыр иҗат итмичә, фәкать сискәндереп-сискәндереп җибәрә торган мәкаләләрен генә язып калдырган булса да, үзен татар халкына мәңгелек хәтер рәвешендә белдергән җәүһәр затларның берсе рәвешендә таныткан булыр идедер!

Гомумән, Мөхәммәт абзый кайда гына булмасын, ул үзе очрашып сөйләшкән кешеләргә фәрештә канатлары куеп китә торган булган. Моңа без татар язучыларын, язганнарыбызны һәрчак ошата торган рус язучылары, нәшрият мөхәррирләре хәзер дә сөйли әле. Берзаманны Мөхәммәт абый белән бер төркем татар язучылары Эстониягә барып эләктек. И-и, аның шунда яшәп ятучы татарлар белән, эстон кешеләре белән сөйләшкәнен, белешкәнен, язып барганын, безнең хакта тыйнак кына сөйләгәннәрен күрсәгез, тыңлап торсагызмы? Һәркемне авызына каратып тота белә, горур, мәгърур, моңа мөкиббән китми мөмкин түгел.

Инде килеп, мине бик җитди яза диярсездер. Мөхәммәт абый – гаять җор кеше, берәр юмор, мәзәк сөйләгәнен искә-оска да алмыйсың, диярсездер. Махсус, җәмәгать, махсус. Мөхәммәт Мәһдиев – минем өчен бер Пәйгамбәр иде. Ә Пәйгамбәрне шаяртып искә алып булмый ул. Шуңа күрәме ул минем үземә дә һичкайчан «Әхәт» кенә димәде, һәрчак «Габделәхәт» дия килде. Ягъни «Алланың беренче колы» дигән сүз инде.

Мин аннан нәшриятка тапшырган бер кулъязма китабыма эчке бәяләмә язуын сораган идем.

– Булмый, – диде ул.

– Нигә?

– Син остарак. Син миңа мохтаҗ түгел.

Бу – татар әдәбиятындагы олы бер кешенең тиңе булмастай бер фикере: дөньяны аңлавы, кабул кылуы, аңлатуы иде. Өлге. Безләр һичкайчан онытырга тиеш булмаган гүзәл үрнәк.

Халыкның сөйгәне Равил Фәйзуллин, бу зат турында сорашканым соңында:

– Ачы тәҗрибә, – диде.

Ачы шул. Миләш йә балан кебек ачы.

Якташы Гариф ага Ахунов белән сөйләшеп алдым.

– Мөхәммәт абый турында бер-ике сүз әйт әле, – дидем.

– Ул үзе дөньяга килгән Гөберчәк авылын, кешеләрен легендага әйләндерде, – диде Гариф ага.

– Безнең татар халкын да ич инде, име?

– Бусын халык үзе белә дә белә инде.

Болар әйтсә әйтә инде, җәмәгать.

Кеше хакында язу әллә ничегрәк: читләргә килгән хатны ачып укыган шикеллерәк. Тик Мөхәммәт абый үзе дә кеше кәчтүмен киеп йөргән зат түгел бит. Аның кылган гамәле кулына акбур алып, халкыбыз тәкъдиренең кара тактасына асыл бер тәгъбир сүзе язып, шуны тәкбир итеп кабатлардай иде.

– Кеше китә, җыры кала…

Җырлыйбыз анысы. Тик каламы соң?

Белмим, белмим. Аныкы калды!

Берзаманны дачабызга барышым. Хатыны – Гомәр агабыз Бәшировның кызы Лилия белән болдырыннан да уздырып салган түбәле ачык күтәртмәдә тирләп-пешеп чәй эчеп утыра бу.

– Нигә, – мәйтәм, – Пәйгамбәр абый, эшләмисең?

– Нишләргә кушасың соң?

– Безнең шикелле кыяр, помидор утырт.

– Язасым бар шул.

– Ә безнең җук дип беләсеңмени?

– Язуын бөтенебез язабыз инде ул. Ә мин язганымны халык сызмаса ярар иде, дип утырам әле, – диде ул.

Инде без – Габделхәй Сабитов, Зәет Мәҗитов, Акъегет, Мөсәгыйт Хәбибуллин, Рәфкать Кәрами, Мансур Шиһапов, Кояш Тимбикова, Рәшит Әхмәтҗанов, Разил Вәлиев, Шамил Маннапов, Сәмигулла Хәйретдинов, Мидхәт Миншин, Җәүдәт Дәрзаманов, Ифрат Хисамов, Тавил Хуҗиәхмәт ишеләр үкертеп җир казыйбыз. Ә Пәйгамбәр абыебыз, үлән арасыннан тычкан эзләгән тилгән шикелле, безне үз олпатлыгы югарылыгыннан күзләп, күзәтеп үтә. Ярар инде, тәкъдирдә – Ләүхелмәхфүзебездә язган, күрәсең: бәгъзеләребез нәкъ аның тигезлегеннән, бәгъзеләребез югарырак торып, аның Арча төбәгенең Гөберчәк зиратындагы бакый йортына карарбыз.