Уладзімір Караткевіч - Вялікі Шан Ян

Ён мармытаў і далей нешта зусім бязладнае, а пасля змоўк. Ці то заснуў, ці то знепрытомнеў.

Гансунь Ян паляжаў хвіліну, гледзячы ў высокія і халодныя вочы зорак, якія міргалі яму, і адразу ж праваліўся ў сон.

Спаў ён мала, як звер, і прачнуўся адразу, свежы, нібы наліты сілай і яснасцю. Усё тыя ж вялізныя вочы паўдзённых зорак глядзелі на яго з вышыні. Усё так жа гарэла вогнішча. Усё тая ж была ноч.

Вучоны ўжо зноў сядзеў ля агню. Стары — а можа, старападобны — твар ягоны быў яшчэ больш бяскроўны. Веi самкнёныя. Вусны амаль бязгучна варушылiся, як на малiтве.

Але ён адчуў, што абудзілі яго не зноў ажыўшае вогнішча і не гэты шэпт. Ён не ведаў — што. Але ён адчуваў уначы набліжэнне чагосьці варожага. Яно набліжалася неадольна і няўхільна.

…І сапраўды, праз хвіліну здалёк даляцеў спярша няясны, а пасля акрэслены, грозны і дзікі матыў. Недзе вялі яго дзесяткі грубых галасоў. І ён хутчэй здагадаўся — бо адтуль далятаў акрамя пагрозных галасоў, яшчэ і нейкі невыразны пошчак — што гэта было. Уначы ўсяўладна гучала "Песня баявых калясніц". Сто разоў хадзіў пад ёй чалавек. Нёс, як бунчук. А яна плаціла гордаю ўпэўненасцю. Ён смутна, шостым пачуццём, як заўсёды пазнаеш знаёмае, пазнаў словы, мабыць, першага прыпеву:

— Якая суровая… Якая велічная… Якая гордая і прыўкрасная музыка, — прашаптаў ён.

Вучоны глядзеў на яго і не пазнаваў. Па-ранейшаму былі вытанчаныя і нават спешчаныя рухі рук. Рук філосафа. Але ў вачах гарэў агонь — ці, можа, гэта быў водбліск вогнішча, — але ноздры раздзімаліся, бы ў каня, што пачуў гул сурмаў.

"Божа мой, што зрабілі з людзьмі", — падумаў Жун Лун, а ўголас сказаў:

— Ты не падобен на гандляра, — і дадаў іранічна: — Што, тваё імя сапраўды Гунсунь Ян?

— Так, — з гонарам сказаў той. — Клянуся мацi, небам i сваiм жыццём.

Стары адвёў вочы і задумаўся над нечым. Пасля вусны ягоныя таргануліся.

А ўначы ўжо досыць ясна аддавалася:

— Іерогліф "чжань", — задуменна сказаў філосаф. — "Чжань". "Вайна". Колькі ў накрэсленні гэтага "цзыра", знака, прыгажосці з пункту гледжання каліграфіі. Але якая за ім мярзота і дрэнь!

— Якая гордая музыка, — паўтарыў Гунсунь, і раптам твар ягоны перакрывіўся грымасаю непаразумення, і ў чымсьці нават жаху. — Што такое? Музыка… Песня… Няўжо вайна? Забаронена спяваць у дні міру. Музыка забаронена… Толькі пад час вайны. Такая. Дваццаць год не спявалі.

І зноў паўтарыў:

— Вайна.

— Ты нібыта падазраеш горшае? — пранікліва сказаў Жун Лун. Зусім ужо блізка, на шляху, гучала песня:

Філосаф зябка сцепануўся і падкінуў у агонь сушняку. Полямя ўскінулася, і дрыготнае барва заскакала ў кроне шаўкавіцы.

— Што ты робіш? — Купец паімкнуўся растаптаць агеньчык нагой. — Нас убачаць з дарогі.

Пошчак на шляху сапраўды на хвіліну змоўк, а пасля перайшоў у тупат мяккай хады. Ехалі па прасянішчы. Гунсунеў твар нібы скурчыўся з холаду.

— Што ты нарабіў, Жун Лун! Неба! Сюды… яны едуць сюды.

— Ты часам не крымінальны злачынец? — нядобра ўсміхнуўся вучоны. — Рэзаў? Краў? Бацьку забіў?.. На маці данёс?.. Хаця па законах Шан Яна апошнія два злачынствы дапушчальныя.

— Не, Жун Лун… Клянуся табе, не.

Стары, здавалася, раздумваў аб нечым, скосу паглядаючы на купца. Пасля ўсмешка пагарды з'явілася на ягоных вуснах.

— Будзь так, — сказаў ён.

Выцягнуў з тарбінкі яшчэ вузлік. Развязаў яго. У ім была мука. Выцягнуў бутэльку з гарбузіка. Выліў з яе на руку нешта чырвонае і цягучае.

— Давай твар… Давай рукі.

Вымазаўшы Гунсуню твар і рукі гэтым, клейкім, ён пачакаў хвіліну — купец адчуў, што твар ягоны сцягвае: сок сохнуў хутка, амаль як лак — і, пачакаўшы, размеранымі дакладнымі рухамі сыпануў на твар і рукі некалькі шчопцяў мукі ці, можа, кааліну, хто ведае. Пасля так жа размерана і паспешна запхнуў усё назад у хатулёк.

— Да іх толькі сто пяцьдзесят сюняў [22] Каля трохсот пяцідзесяці метраў. , не больш, — спрактыкаванае вуха купца па гуку ацаніла адлегласць. — Што рабіць?

— Да іх яшчэ сто пяцьдзесят сюняў, — спакойна адказаў філосаф. — Пасохні крыху і накінь капюшон. І чакай. І маўчы, што б ні было.