Кастусь Акула - Людзі й людзі...

І вось аднойчы, прыгадваю, у ягоным пакоі, падчас гутаркі са мной, ён злосна накінуўся на вуніятаў, каторыя, згодна яго поглядаў, быццам наш праваслаўны народ зглумілі калі сілаю "да папы рымскага гналі" й іншае ліха. Я тадыня вытрымаў.

— Ці вы, Ўладыка, шануеце памяць Кастуся Каліноўскага?

Мітрапаліт Андрэй якраз наліваў маленькія, па паўтары унцыі чаркі. Віскі Канэд'ян Кляб добра пілася з салёнымі гуркамі й кіслай капустай ды чорным жытнім хлебам. Гэтыя апошнія ў Амэрыцы лічыліся "дэлікатэсамі". Пачуўшы такое маё пытаньне, ўладыка адказаў не адразу, магчыма мяркуючы "дзе тут сабака закапаны".

— Пэўне-ж Каліноўскага шаную. Нацыянальны гэрой…

— Кажаце, што шануеце, бо ён нацыянальны гэрой… Ага. І гэта ня гледзячы на тое, што сам, здаецца, быў рыма-каталіком. А ці-ж вам няведама, што ў той час якіх восемдзесят працэнтаў беларускіх сялянаў былі вуніятамі, што Кастусь Каліноўскі называў вуніяцтва "справядлівай верай", а праваслаўе называў "сызмай" і як мог бараніў вуніятаў?

Твар сьвятара пачырванеў. Ён цяпер пазіраў убок, а ня так, як раней, проста ў мае вочы.

— Мне крыху дзіўна, — прадаўжаў я, — слухаць вашыя такія напады на вуніятаў. Ясна, што наш народ шмат калі й шмат кім ды шмат куды заганяўся, у тым ліку, як вы кажаце, і вялікімі ды малымі магнатамі да папы рымскага. Але падумайце, — кажу, — ўладыка, ці гэтыя рэлігійныя гвалты ад вуніятаў пачаліся… Уявіце сабе. Хоць навошта тут уяўляць? Зь гісторыі ведама, як было. Калі прыйшло хрысьціянства ў Беларусь, дык пэўне-ж, — гэтта я ўжо перайшоў на зьдзеклівы тон, усе тыя пагане, каторых прашчуры, прадзеды й бацькі пакланяліся розным ідалам, яны — а як-жа! уміг спазналі мудрасьць Хрыстову, зазьзялі вялікай верай і напралом да крыжа пабеглі. Прабачце, уладыка, як вам ня сорамна! — ня вытрымаў я. — Асабліва цяпер, калі між галоўных цэркваў ёсьць тэндэнцыі да яднаньня… Ды й чаму толькі тэндэнцыі? Вунь і нейкія канкрэтныя пачынаньні ўжо ёсьць. І ўжо каму, як каму, а нашаму народу ого як патрэбнае тое яднаньне, а калі не, дык прынамсі рэлігійная талерантнасьць. А вы што? Як вам ня сорамна!

Гутарка на тым і скончылася й нашыя адносіны зьмяніліся. Адно тады поўнасьцю зразумеў я на колькі абмежаваны быў той духоўны пастыр і які неадпаведны чалавек узьлез на чало БАПЦ, калі шмат пазьней даведаўся, што ён ня толькі чытае, але й сам рассылае ведамую таронцкую "памыйніцу", г. зн. "Беларускі Голас", які Сяргей Хмара выдаваў у Тароньце. Падумайце сабе, людцы добрыя: мітрапаліт рассылаў найбольшы сорам, які выдаваўся й пашыраўся між найбольш адсталых палітычна й малапісьменных людзей беларускай эміграцыі!

Магчыма нам, з адлегласьці часу, нехта скажа: чаму-ж вы такога чалавека пусьцілі на такое высокае й адказнае царкоўнае становішча?

Ніхто яго ня пускаў і не падпіхаў, а сам ён напралом лез. Пры адсутнасьці выбару кандыдатаў царкоўнымі ўладамі, бязь дзейных, — хочацца сказаць, зубастых, — ворганаў дысцыпліны, як ты ўтаймуеш нахабнасьць ці нагласьць?

Навет ня ўсім нашым праваслаўным вернікам сяньня ведама, як і што запачаткавала крызіс у БАПЦ дый тое, што мітрапаліт Андрэй падаў усе амэрыканскія й канадыйскія парафіі ў сьвецкія суды таму, што вернікі яму не падпарадкаваліся. Вы сабе адно ўявіце патэнцыял высокага духоўніка, галавы аўтакефальнай царквы, якому не падпарадкаваліся ўсе парафіі ягонае-ж япарафіі!

Але гэта ўжо былі насьледкі ранейшага, якое нарадзілася й прарасло ў галаве Мікалая Войтанкі хутка пасьля сьмерці ягонай маткі Філамены, якая сына стрымлівала. Айцец Аляксандар Яноўскі, што прыехаў зь Беласточчыны й стаўся настаяцелем царквы ў Гайленд Пару, жыў у Мікалая Войтанкі ў хаце. Той браў ад сьвятара па дзесяць даляраў за кватэру ўдзень, каторыя плаціла парафія. За службу ў царкве сьвятар ня меў ніякае ўзнагароды й таму знайшоў сабе працу на хвабрыцы, на начной зьмене. У адлеглую за дзесяць кілямэтраў хвабрыку ня было ніякага даезду. Вось чаму новы сьвятар змушаны быў выбрацца ад Мікалая Войтанкі на кватэру, што была бліжэй працы. Войтанка Мікалай, чалавек злапомны й помсьлівы, пачаў дзеяць. Яму ўдалося "прыгасьціць" у сябе мітрапаліта Андрэя ў 1978 годзе аж… на шэсьць тыдняў, за што парафія Жыровіцкае Божае Маці ў Гайленд Парку заплаціла за кватэру "гасьця" "чалавеку божаму" Мікалаю аж чатырыста дваццаць даляраў, гэта значыць па дзесяць даляраў за кажны дзень. І ня хто іншы, як Мікалай Войтанка, — гэта поўнасьцю правераны факт, — намовіў мітрапаліта Андрэя, каб перавёў айца Аляксандра Яноўскага ў парафію ў Кліўлендзе, а калі той не згадзіўся, — гэтта на помач мітрапаліту прыйшоў ужо ведамы Янка Бруцкі, - выкінуць айца Яноўскага з парафіі й наагул з БАПЦ.