Кастусь Акула: Людзі й людзі...

Перад выгнаньнікамі з чужынцам "раськіданых гнёздаў" адчынялася дэмакратычнае поле дзейнасьці. Найвышэйшы аўтарытэт — ты сам. І дысцыпліну ты ўстанаўляеш, і патрыятызм — стымул усяе дзейнасьці — ты іншым будзеш у іхныя сэрцы ўліваць. І добра, калі ў цябе ёсьць добрыя й плённыя зародкі, калі ты чалавек, — гаворачы надта-ж агульным зашлёпаным шаблёнам, — добрае натуры, веруючы, ахвярны. А што, калі не? Што, калі ты — злачынны эгаіст, атэіст, любіш адну паказуху, ды для яе навет раз у год на "сакавіковай незалежніцкай плошчы" пастаіш? Які тады ўклад прынясеш у агульнае намаганьне? Які зь цябе будзе амбасадар (заўважце гэта надта-ж зацяпанае й надужыванае эміграцыйнымі палітыканамі слова!) незалежніцкага руху паняволенай Беларусі?

Ёсьць такая прыказка: на бязрыб'і і жук мяса… На беларускае эміграцыйнае бязрыб'е плылі ня толькі трэскі, але паўзлі й жукі. І добра, калі ў пакрыўджаных Богам галовах не нараджаліся вялізныя інтэнцыі, падпіханыя хворымі амбіцыямі.

На галоўных актораў, што апынуліся на версе БАПЦ і стварылі крызіс, варта зьвярнуць увагу, як на людзей. Гэтыя згадкі, ведама-ж, ня маюць прэтэнзіяў да поўных характарыстак; гэта хутчэй сілуэты, якія варта прымерыць ці дапасаваць да тых высокіх санаў, якія яны занялі ў царкоўным жыцьці на эміграцыі.

Некалі маёр Беларускай Краёвай Абароны, Віктар Чабатарэвіч, казаў мне: — Ведаеце, спадар Акула, вы шмат пішаце. Я вам раю асьцерагацца, асабліва калі пра людзей пішаце. Часамі варта можа што й прамаўчаць… Зірніце вось на гэтае дрэва. Прыгожае, ці-ж не? А вазьмеце й страсяніце яго. Пабачыце як зь яго рознае, так званае дабро, значыцца ўсялякая парахня пасыплецца.

Магчыма, баючыся, каб гэтая парахня не пасыпалася, шмат якія суродзічы, што на эміграцыі, да пісаньня каторыя нахіл маюць, ды якія шмат чаго цікавага спасьцераглі, пісаць ня хочуць. Навошта? Каб уквяліць каго? Заўсёды-ж можна апраўдацца, калі трэба будзе, што, маўляў, твая хата з краю… Лепш з усімі згодна жыць…

Але ці кожны з нас можа маўчаць? Калі згодзімся з тым, што нашым абавязкам адно хваліць добрых і добрае, біць у ладкі на пахвалу пазытыўнаму, дык хто гной тады будзе вычышчаць? І не агледземся, як абрасьцём ім, што й дыхаць чыстага паветра ня хопіць. А што пакінем у спадак нашчадкам?

Сьвятыя айцы, што на аснове навукі Хрыстовай стварылі царкву, як інстытуцыю, таксама падбалі, каб забясьпечыць яе й дысцыплінарнымі ды юрыдычнымі ворганамаі. Гэткія хвормы кантролі зьяўляюцца зусім адноснымі ў чужых дзяржавах, дзе наша эміграцыя, якой вышэйшым аўтарытэтам ёсьць ляяльнасьць да свайго паняволенага народу, не стварыла, у сілу абставінаў, адпаведных ворганаў спагнаньня, ці, - калі хочаце, — пакараньня парушальнікаў агульна-апрабаванае маралі. Такім чынам, пры адсутнасьці карных інстытуцыяў, дзейнасьць адказных адзінак абапіраецца наіхную-ж, часта другарадную, маральнасьць. У эміграцыйных абставінах, чым загародзіш дарогу на вышэйшыя царкоўныя пасады якому атэісту, гэданісту, самалюбу, ці іншаму ліхому чалавеку, які глядзіць на царкоўнае жыцьцё як на кармушку-карыта, нагоду праславіць сваё "я"?

Эміграцыя шырака адчыніла дзьверы для тэй часткі людзей, якія пастанавілі прысьвяціцца службе Богу й народу, або нажывацца на царкоўнай ці палітычнай кан'юктуры, значыцца дала ўваход на гэну плошчу ня толькі людзям бяспрыкладна ахвярным, высакамаральным, але й звычайным крывадушным нікчэмнікам.

Паколькі-ж рыба гніе ад галавы… Зноў-жа пра рыбу. А можа яно й выпадае так, бо хрысьціянства і ў пачатках сваіх было з рыбай завязана… Дык пачнем ад галоўнае "рыбіны"…

Пра сьвятара Аляксандра Крыта давялося мне чуць раней, што падчас вайны быў і жыў у Бэрліне, што пасьля ў беларускім ДП лягеры Ватэнштэце вучыў у беларускай школе. Паколькі, з прычыны сваіх нахілаў, цікавіўся я журналістыкай і літаратурай, таму і айцец Аляксандр быў нейдзе на перыферыі майго зроку. Бліжэй пазнаў яго на Епархіяльным Праваслаўным Беларускім саборы ў Тароньце 29-га кастрычніка, 1966 году. Памятаю, што Раісу Жук-Грышкевіч і мяне паклікалі на сакратароў Сабору й я апынуўся з правага боку прэзыдыяльнага стала. Пасярод сядзеў архіяпіскап Васіль (Тамашчык), направа ад яго — айцец Аляксандр Крыт, налева — айцец Міхась Мацукевіч, далей ужо ня памятаю хто, а з працілеглага ад мяне боку стала — Раіса Жук-Грышкевіч. Наша нянадта прасторная царква была перапоўненая народам. У гэны час, здаецца, спраўджалі мандаты, кіраўнічы стол быў пасыўны. І вось збоку чую такое: