Андрэй Дзмітрук - Выкраданне чарадзея

Опелс падняў галаву і ўбачыў праціўніка. Задумаўся, не пачуў, як той падышоў. Лопес, сеўшы за дошку, не зняў з галавы берэта. Урэшце. гэта пытанне выхавання, а не шахмат. Падабаецца прайграваць у берэце — калі ласка!

Паглядзіце, што ён робіць! Памацаў адну за адною ўсе фігуры, з лёгкаю ўсмешкаю дакрануўся да караля і ферзя, дапытліва паглядзеў на гадзіннік і толькі тады сунуў на два полі каралеўскую пешку. А хто, прабачце, націсне на кнопку гадзінніка?

— Пара, пара!.. — нагадаў Опелс.

Лопес на імгненне задумаўся, потым яго тонкія пальцы дакрануліся да гадзінніка і плаўна паціснулі металічную кнопку.

Што ж адказаць гэтаму нахабніку, які, здаецца, дамагаецца адкрытай камбінацыйнай гульні? Былі часы, калі і мы рухалі каралеўскую. Хто сказаў, што Опелс баіцца рызыкаваць? Пры першай магчымасці мы гатовыя аддаць свайго каня, каб праз ход-другі забраць вашага і яшчэ якую-небудзь пешачку. І дастаткова. Камбінацыя ў характары вялікага Капабланкі! Ён прадказаў шахматам нічыйную смерць, але яны яшчэ жывыя, таму што свет поўны рамантыкаў — ёсць каго абгульваць.

Не-не, мы не лунаем у нябёсах. Інтуітыўныя ахвяры не для нас. Наш сябар навязвае гульню адкрытую?

Ну-ну, не выйдзе! Апусцім забрала. Ау, Лопес, вы мяне бачыце?

І, зрабіўшы ход, гросмайстар ляпнуў далонню па кнопцы.

Белыя адказалі хутка, і толькі тут ён заўважыў, што праціўнік не вядзе запісу партый. Парушэнне правілаў! Але гэты хлопец сам па сабе — суцэльнае парушэнне. «Зараз паклічу суддзю, — падумаў Опелс, — няхай мазгі яму ўставіць. Адчувае, пэўна, што трапіць у цэйтнот, час хоча зберагчы». Ён выразна паглядзеў саперніку ў вочы. Той нават не зварухнуўся. Клікаць суддзю не хацелася, заварожвала блізкасць лёгкай перамогі... «А вось вазьму і рызыкну, і згуляю гамбіт, — капрызна падумаў ён. — Ведае, відаць, што я не гуляю гамбітаў. Вывучыў, пэўна, усе мае партыі па часопісах, усе да адзінай. А я вазьму і згуляю. І што ты мне зробіш?»

— Гамбіт, — раптам праскрыпеў Лопес.

Гросмайстар адчуў, як дранцвеюць скулы. Перахапіла дыханне...

— Рукапіс, знойдзены ў Сарагосе...

Опелс паспрабаваў усміхнуцца. Вусны не слухаліся. Лопес цадзіў словы:

— Рукапіс знайшоў я. У гарах, у руінах замка. Трактат пра шахматную гульню. Не, вы не чулі пра гамбіт Уэска! Што ж, сёння апошні раз... Гэта пачатак шахматнай гульні, яе патаемны сэнс, Песня песняў... На турніры ў Ла-Карунье, на апошнім турніры, я сустракаўся з Вальядалідам. Касцільскі ідальга, адважны і горды. фанабэрысты і недаступны. За дошкай яму не было роўных. Там, дзе звычайны чалавек бачыў на пяць хадоў наперад, ён бачыў на дзесяць. Ён ніколі не памыляўся, і, як пры каралеўскім двары, кожная фігура ведала ў яго сваё месца. Ніхто не мог адолець Вальядаліда. Яго ўлюбёным афарызмам быў: «Шахматы — гэта я!» І вось... — голас у Лопеса задрыжаў. — У рукапісе, чорным па белым, было напісана: «Гамбіт Уэска дае перамогу не пазней трыццатага ходу. Маэстра, чыя гульня не ведае смерці, як рука мастака, пад страхам жахлівага пакарання, якое чакае ўвесь род яго да сёмага калена, не павінен ужываць гэты гамбіт двойчы». І далей: «Нейкі вандроўны манах, які ўжыў гэты гамбіт два разы, акамянеў за дошкаю з выразам бязмежнай тугі на твары, а жанчына, якая мела неасцярожнасць падзяліцца сваімі ведамі з двума сынамі, хоць і не была цяжарная, нарадзіла двухгаловае ягня». — Ён памаўчаў. — Я ўжыў гэты гамбіт у партыі супроць Вальядаліда — першы і адзіны раз. І ён прайграў мне, хоць толькі на трыццаць трэцім ходзе. Вось які моцны быў гэты шахматыст! У прамежку паміж трыццатым і трыццаць трэцім ходам дзень ператварыўся ў ноч, а лета — у зіму, дзесяціметровыя хвалі абрынуліся на Ла-Карунье... Не перажыўшы паражэння, маэстра Вальядалід пасля гэтай партыі пакінуў шахматы, а можа, шахматы пакінулі яго — і скончыў сваё жыццё пустэльнікам Панферадскага манастыра.

Лопес змоўк.

Гросмайстар зрабіў наступны ход і дрыжачаю рукою ўціснуў у корпус гадзінніка пякуча халодную кнопку. Па спіне беглі мурашкі. «Ну і нагаварыў... і ўсё за кошт майго часу... Што са мною? Чаго я спужаўся? Самая звычайная псіхалагічная апрацоўка, не болей. Адзін абкурвае праціўніка смярдзючаю люлькаю, другі гіпнатызуе магнетычным позіркам, а Фішэр наогул... Эх, Лопес, Лопес... Сысунок ты ўсё ж, калі думаеш узяць мяне на абардаж сваімі байкамі».

Ён падняўся з-за дошкі і падышоў да акна. Скуголіў вецер; на тратуары, быццам абломак самалёта пасля катастрофы, ляжаў кавалак даху, сарваны з нейкага дома. Ён не мог разглядзець у шкле свайго твару. Дзіўна, але там быў відаць худы Лопесаў твар. Анфас, а не ў профіль!