Андрэй Дзмітрук - Выкраданне чарадзея

— Памылкі няма, Ваша Недаступнасць. І не можа быць. Калі кожны з іх невінаваты, дапусцім, яўна, дык вінаваты скрыта, — гэта ісціна. Перад дадзенай ісцінай усе законы і Ўлажэнні — поўная бездапаможнасць. Бо віна, Ваша Недаступнасць, павінна вызначацца не цяжкасцю ўжо зробленых правіннасцяў, не выкрывальнымі фактамі, а ступенню магчымасці ўзнікнення іх. Усе магутныя ўладары ўсіх часоў толькі таму цярпелі крах, што не ведалі гэтай ісціны або не жадалі яе засвоіць.Кожны з падданных Вашай Недаступнасці ў розны час дапускаў такое, што наводзіла мяне на роздум. Аднак я да часу чакаў, каб не быць галаслоўным перад Вашай Недаступнасцю. Памяркуйце самі! Вось, напрыклад, яго неўтаймаванасць Спрытны Каршун, які, як вядома, стаў над канцылярыямі пасля «Справы 666». Неаднойчы я чуў, што ён, адрываючыся ад працы і апускаючы галаву на паперы, казаў: «Ах вы, клопаты-клопаты...» Вось і прааналізуем... Чаму ён так казаў?.. Чаму ён так казаў;.. і чаму ён так казаў? Да таго ж, вядома, Вашай Недаступнасці не трэба тлумачыць, што стаіць за гэтым «ах вы, клопаты...». А калі б Ваша Недаступнасць магла чуць, з якімі інтанацыямі ён вымаўляў... Акрамя таго, гэтае скажэнне смакавых адчуванняў?.. А кухары? Вечныя перашэптванні на кухні, патаемныя азіранні па баках, і нешта хаваюць пад крыло... я не здзівіўся б, калі б яго высокасцярвятніцтва, дэгустуючы, аднойчы паваліўся мёртвы... Дужа баяўся сведак яго раўнадушнасць Зоркі Кондар — варта мне паказацца, як ён злосна праганяў мяне, называючы мярзотнікам і подлай жывёлінай. Зразумела, я здагадваўся аб прычыне: ён як быццам сваяк Вашай Недаступнасці... А Філін як стрыечны брат Вялікай Княгіні...

— Пачакай, — перапыніў яго Магутны Арол. — Ты кажаш, што кожны мой падданы дапускаў такое. Значыць, і ты?

— Я вось таму і служу Вашай Недаступнасці, каб выкрываць такое.

— Але ж і ты мог дапусціць такое. Мог жа. Можа, твае рапарты толькі нагаворы, каб я ўзвышаў цябе перад іншымі, га? Бо ты пташка, якая любіць пашану!

— Але хіба я калі-небудзь пра што-небудзь такое прасіў Вашу Недаступнасць? Мая служба...

— А навошта яна ўвогуле патрэбна, твая служба, калі ты і сам прызнаёш, што за кожным водзіцца такое, гэта значыць, калі ўжо ўсё загадзя вядома?

— Я ўвесь ва ўладзе Вашай Недаступнасці, і калі Ваша Недаступнасць мяркуе, што я і мае абавязкі, а больш дакладна, калі Ваша Недаступнасць лічыць іх...

Магутны Арол ужо не чуў Дзятлавага мармытання. Лютасць ускаламуціла яго душу, як раптоўны абвал ускаламучвае спакойнае возера.

— Усіх! — закрычаў ён. — Усіх да аднаго — зволіць, зволіць! Кухараў, капельмайстраў, астролагаў, пажарнікаў... Усіх! Гэта не царскі дом, а прыстанішча мярзотнікаў...

— Ёсць! — адказаў Старэйшы Сокал, які з'явіўся ў дзвярах.

І з гэтага моманту ў замку ўсталявалася поўная цішыня.

Па пустых калідорах і залах гуляў вецер, бясшумна варушыліся выцвілыя шторы, па падлозе тут і там слізгалі розныя паперкі, шматкі адзення, абрыўкі пер'я і іншая дробязь. Па пустых кабінетах нячутна рухаўся Ціхі Дзяцел, выстукваў сцены, падаконнікі, ножкі сталоў і падлакотнікі крэслаў, заглядваў у пустыя куты, пазяхаў і, сумуючы, кіраваўся далей.

Каля варотаў драмаў адзінокі Старажытны Крумкач; прачынаючыся, ён блізарука жмурыўся на сонца і ўздыхаў.

Цішыня парушалася толькі зрэдку: у нішы над пустым тронам абуджалася Аракулька, і тады па замку гулка разносілася:

— У су-мя-тні дзён я прад-ба-чу... у су-мя-тні дзён... У су-мя-тні дзён я прад-ба-чу... Ку-ку... ку-ку...

Крумкач, бразгаючы ключамі, заглядваў у залу і сумна гаварыў:

— Змоўкла б ужо, далібог...

— Ку-ку, — адказвала Аракулька, і эха разлягалася ў дальніх памяшканнях, і ўздрыгвалі на верхніх вежах шулёнкі, чакаючы загаду, і зноў апаноўвала іх адранцвенне, бо загаду не было.

Магутны Арол амаль не пакідаў сваіх пакояў. Ежу яму прыносіў Старэйшы Сокал, пасцель ён засцілаў сам. Справы ўжо не цікавілі яго.

А ў лясах і далінах (магчыма, і ў выніку частых паляванняў) стала мала жыўнасці, ды і тая, што ўцалела, гінула ад засухі і хвароб або перасялялася ў далёкія і змрочныя нетры, так што шулёнкам усё больш цяжка было здабываць ежу сабе і свайму пану. У дадатак на лясы раптам напала казявачная эпідэмія — амаль нябачныя кузуркі і чарвячкі пажыралі не толькі хвою і лісце, але і кару, і лясы хутка пачарнелі, пачалі гніць, і нясцерпны смурод ішоў ад іх. А дзяўчат-соек там даўно і след прастыў.

Магутны Арол, седзячы на падаконніку, пазіраў удалечыню, і цяжкія думкі маршчынілі яго лоб. «Вось, — думаў ён, — вось да чаго я дайшоў. Я — Аквіла Рэгія Інвіктус Максімус Юстус — павінен перажыць крушэнне самога сябе...»