Яцек Дукай - Opowiadania

Aproxymeo do tego stopnia wyprzedzaі w nauce magii pozostaі№ czwуrkк, їe nigdy nie doszіo do ich spotkania w tej sali gimnastycznej: gdy oni rozpoczкli жwiczenia, on juї je zakoсczyі. Przygotowana przez HasWarT'wiego lista dostкpnych im czarуw, choж dіuga, byіa przecieї zamkniкta; po zadowalaj№cym opanowaniu poњredniej metody ich rzucania, przyszіo Javierowi wyuczyж siк metody bezpoњredniej, to znaczy bez symbolicznych manifestacji w rodzaju wypowiadanych na gіos formuі czy czynionych z chirurgiczn№ precyzj№ gestуw. Juї tylko myњl, juї tylko wyobraїenie. Czy HasWarT'wi kiedykolwiek mamrotaі jakieњ zaklкcia, wymachiwaі rкkoma? Nigdy. Tak samo czіowieka nie potrafi№cego czytaж inaczej jak z sylabicznym szeptem i suwem palca pod linijk№ tekstu uwaїasz raczej za pуіanalfabetк; on czyta - ale cуї to za czytanie!

Aproxymeo nie miaі z tym jednakowoї wiкkszych problemуw. Zaskoczyіo to samego HasWarT'wiego, choж juї wczeњniej zaskoczony talentem Javiera nie powinien teraz pochopnie wyznaczaж puіapu swych oczekiwaс.

- Gdybyњ urodziі siк na Raavie - mуwiі, teraz juї wyі№cznie w xotha - gdybyњ tylko urodziі siк byі na Raavie - mуgіbyњ zostaж wielkim magiem, mуgіbyњ zostaж Wіadc№ Ksiкїyca.

Niespodziewanie wywoіaіo to u Javiera gniew.

- A czyї i tak nie jestem magiem? - warkn№і. - Czarujк; kto czaruje? - magowie.

HasWarT'wi pokrкciі gіow№.

- Nic nie rozumiesz. Czy kaligrafa kopiuj№cego ksiкgк nazwiesz pisarzem? Choж pisze przecieї; i zna treњж kopiowanego. Niczego wszakїe nie tworzy, wykonuje czynnoњж caіkowicie mechaniczn№. Pisarzem jest twуrca oryginaіu. Zrozum, їe decyduj№c№ rolк odegraіy tu ograniczenia czasowe. Na Raavie przebiegaіoby to wszak zupeіnie inaczej. Lata, lata caіe. Tu zaњ, w te kilka miesiкcy - czegуї mogк ciк nauczyж? Jedynie zespoіуw stosownych reakcji. Przyznajк, їe rzeczywiњcie reagujecie sprawnie i szybko, nikomu na Raavie nie przyszіoby do gіowy жwiczyж siк w ten sposуb w rzucaniu czarуw na czas, niczym w dyscyplinie sportowej - ale to nie czyni was magami. Zmieс ksztaіt tej chmury.

- Nie pokazaіeњ mi czaru na to.

- Bo nawet nie pamiкtam stosownego. Ale w kaїdej chwili mogк go wymyњleж. Nie ogranicza mnie pamiкж formuі. Ja tworzк.

- Ach, tak. Nкdzny imitator ze mnie.

Niew№tpliwie - gorycz; niew№tpliwie - upokorzenie. Zapomniaі nawet spytaж o owego Wіadcк Ksiкїyca.

Byіo ich wiкcej; to coњ w rodzaju tytuіu. Wіadcy Ksiкїyca. Rzecz wi№zaіa siк њciњle z legend№ o Kamieniu. Sprawiaіa ona wraїenie uniwersalnej, niekanonicznej religii Baњni.

Pisaі Gluck:

To odpowiednik archetypicznego mitu o pokalaniu rasy, symboliczna egzemplifikacja poczucia wewnкtrznego dualizmu, usprawiedliwienie zіa oraz katharsis poprzez samooskarїenie; grzech pierworodny, choж ontologicznie zaczepiony w materii bardzo mocno, bo caіa historia Raavy stanowi wszak jedn№ wielk№ egzegezк Wezwania Kamienia. Manicheizm rzutowany na geografiк: Dzieс i Noc. Rzecz w tym, їe mowa tu nie o metafizyce, a stanie faktycznym. Lecz tak samo Egipcjanie tіumaczyli sobie zaжmienia Sіoсca. W Baњni jest to bardzo silne: PRZYPADEK NIE ISTNIEJE. Nie ma zdarzeс nic nie znacz№cych, zbiegуw okolicznoњci, wszystko wi№їe siк ze wszystkim a rangк symbolu posiada nawet uk№szenie komara. St№d podziaі planety na pуіkule trwale przysіoneczn№ i odsіoneczn№ ustawia caі№ teologiк Raavy. Ale to teї jest zіe sіowo; to nie teologia, nikt nie twierdzi, їe Kamieс jest Bogiem (czy choжby bogiem), nikt nie zdejmuje odpowiedzialnoњci z Czarnoksiкїnika przenosz№c j№ na jakiegoњ niewidzialnego demiurga. Najpopularniejsza postaж mitu jest taka: Czarnoksiкїnik dla pognкbienia swego wroga-w-magii wezwaі z gікbokiego kosmosu Kamieс, Kamieс spadі na miasto nieprzyjaciela powoduj№c istny holocaust, po czym nie poddaі siк juї kontroli Czarnoksiкїnika i, wrosn№wszy w planetк, zapanowaі nad jej obrotami, aby przykryж siк wieczn№ ciemnoњci№ i zimnem, bo nienawidzi blasku sіoсca, stanowi№c uosobienie jego przeciwieсstwa: materialny negatyw њwiatіa. Nast№piі zatem Podziaі, wieki chaosu i upadku cywilizacji, bo w wyniku atmosferycznych kataklizmуw zniszczony zostaі niemal caіy dorobek rozumnych ras Raavy. Teraz trwa faza druga: Po Podziale. Paralele do mitologii chrzeњcijaсskiej s№ oczywiste: Eden (Przed Podziaіem), zakazany owoc (wezwanie Kamienia), wygnanie z raju (Podziaі). Rozwiniкta st№d siatka analogii transponuje Kamieс w raavaсskiego szatana, Noc w Piekіo itd. Manowce, manowce. Przede wszystkim: nie istnieje w Baњni pojкcie grzechu jako deontologicznie klasyfikowanego zіego czynu, za ktуry czeka nieuchronna kara. Oni wiedz№, їe kary nie bкdzie i їe nie bкdzie S№du Ostatecznego: њmierж jest na wyci№gniкcie rкki, rozmawiaj№ ze swymi zmarіymi, sporz№dzaj№ ideomapy jej krain, to jak wyjazd na s№siedni kontynent, jeszcze za їycia znaj№ Domy Wiecznoњci z opowieњci przodkуw, nie ma strachu, nie ma niepewnoњci, nie ma zaskoczenia, tak samo dzieci przechodz№ w czas dorosіych, jak їywi na Drug№ Stronк. Moralnoњж Raavy jest moralnoњci№ estetyki, obyczaju, prawa i pragmatyzmu; w praktyce oznacza to rozmycie siк pojкcia tabu oraz caіkowity zanik sacrum i profanum sensu religijnego. Nie jest to jednak tak do koсca Sartreland. Pojкcie Boga (Boga jako Boga: monoteistycznego, z wielkiej litery pisanego) jest znane. Funkcjonuje jednak w dosyж zaskakuj№cym kontekњcie. Otуї reguіa indukcji, intuicyjnych ekstra- i interpolacji okazuje siк uniwersalna i sam fakt powszechnego doњwiadczania "їycia po њmierci" prowadzi do absolutystycznych skojarzeс. Jest to іaсcuch iteracyjnych wnioskowaс, logicznie niezmiernie w№tіy, lecz dziwnie urzekaj№cy swym progressio ad infinitum. A mianowicie: Bуg umarі, a dzisiejszy њwiat materialny stanowi Jego lloxar. I znowu: proszк nie kojarzyж z Nietzschem. Mit уw nie posiada їadnych konotacji moralnych, jest jedynie abstrakcyjn№ kontrukcj№ myњlow№, proponuj№c№ prost№ i spуjn№ kosmogoniк w oparciu o interpolacjк w metafizykк praw obowi№zuj№cych w њwiecie podlegіym empirii (bo egzystencja poњmiertna mieњci siк w domenie doњwiadczeс zmysіowych). Jak dalece jest to Bуg achrzeњcijaсski, њwiadczy chociaїby rozmowa przeprowadzona przez jednego z agentуw z Raavaсczykiem przychylaj№cym siк do twierdzenia o kontrchroniџmie Boga (jest to pogl№d, wedіug ktуrego Bуg їyje w czasie przeciwnie zwrуconym, st№d istnienie њwiata jest dowodem na to, iї On jeszcze - jeszcze! - nie umarі).

AGENT: A zatem wierzysz w Niego?

RAAVAСCZYK: Mhm, wierzк, їe їyje.

AGENT: Modlisz siк do Niego?

RAAVAСCZYK: Pyta sz, czy rozmawiam?

[Uwaga: sіowa: "modlitwa", "modliж siк" nie posiadaj№ bliskich odpowiednikуw w xotha; agent zastosowaі opisow№ peryfrazк]

AGENT: Rozmawiasz?

RAAVAСCZYK: A cуї Mu po moich sіowach?

AGENT: Nie prosisz? O zdrowie na przy kіad?

RAAVAСCZYK: Uwaїasz, їe zmieniіby siк na moj№ proњbк? Jeњli bol№ ciк nogi, odpoczniesz, gdy bкdziesz chciaі; nie staniesz na ich proњbк w trakcie ucieczki przed raugarem.

[Uwaga: "raugar" - drapieїnik kajji; patrz ® CR IV, 340]

AGENT: Kochasz Go?

RAAVAСCZYK: Zwariowaіeњ...?? A czy ty kochasz grawitacjк? Kochasz liczbк (? Kochasz magiк? To jest abstrakcja. O czym ty w ogуle gadasz, do ciкїkiej glicy?

[Uwaga: liczba ( znana jest w Baњni jako "proporcja NuRo"]

Nie byіby to zatem w їadnym razie Bуg ziemski. I tak samo nie jest diabіem - ziemskim diabіem - Kamieс. Konsekwencje jego istnienia (wci№ї wedіug interpretacji mitu) objawiaj№ siк zdarzeniami zіymi z punktu widzenia Dziennych nie dla њwiadomie zіoњliwych intencji Kamienia - jawi siк on raczej czymњ w rodzaju naturalnego prawa oddziaіywaс, emanacji chaosu, gradientowskazu entropii. W tym sensie Kamieс moїe zostaж uznany za wygodny skrуt myњlowy do ogуіu niedogodnych dla їycia zjawisk wynikaj№cych z Podziaіu (w rzeczy samej bowiem wszystkie przeprowadzone dot№d symulacje wykazuj№, iї w klimatycznych warunkach Raavy їycie w tej formie istnieж nie ma prawa; patrz ® CR XI, 21-34). Siкga to nawet astronomii; istnieje przekonanie (w Baњni posiada ono rangк faktu socjologicznego), iї Kamieс opanowaі ksiкїyc Raavy i prуbuje wykorzystaж go dla wywoіania kontrolowanych, powolnych zaжmieс, aby mуc w ich cieniu wypuszczaж w Dzieс swe Czarne Krucjaty; na szczкњcie stowarzyszenie (gildia? sprzysiкїenie? tajna loїa?) najpotкїniejszych magуw Dnia powstrzymuje sw№ moc№ ksiкїyc w ruchu po jego orbicie po ciemnej stronie planety; st№d zw№ ich Wіadcami Ksiкїyca. Znуw jednak: nie jest to їaden druidyczny kr№g, zakon њwi№tobliwych mкїуw. Wielu spoњrуd najwiкkszych intrygantуw, ludobуjcуw i wiaroіomcуw z historii Baњni szczyciіo siк tytuіem Wіadcy Ksiкїyca. To polityka. Podobnie u nas grano o jeden miliard, jeden paragraf wiкcej - z palcami na przyciskach atomowych.