Jacek Komuda - Czarna Szabla

- Dobrze, że jesteście - rzekł Baranowski, nie przejmując się wymierzonymi weń bandoletami. - Potrzeba mi więcej ludzi do rozprawy z Aleksandreńką. Kozak nie słucha Chmiela, łupi dwory i morduje szlachtę. Trzeba mu ukręcić łeb.

- Jesteśmy tu z rozkazania hetmańskiego - rzekł głucho Dydyński. - Masz waszmość wracać z nami do obozu, gdzie czeka cię sąd za niesubordynację. Złóż szablę, panie bracie, i chodź z nami po dobroci. Inaczej nie ręczę za twe zdrowie.

- Sąd? Za co? Przecież Rzeczypospolitej z całego serca służę.

- Waszmości służba to swawola. Wojna skończona, mości panie Baranowski, pakta białocerkiewskie zawarte, a ty ciągle napadasz na Kozaków, strugasz im paliki, stawiasz szubienice. Nie może tak być!

- Ja tylko bronię szlachty przed rezunami, czernią, która chciałaby nam wszystkim szyje urezać. Kto to ma czynić? Jego mość pan Potocki, który buławy w garści nie utrzyma? Hetman wielki, którego do wygódki muszą pachołkowie nosić?

- Nie przyszedłem tu, aby z waszmością toczyć dysputy. Wybacz, mości rotmistrzu, ale mam rozkazy, aby cię schwytać. Nie pozwolę ci zamienić tej nieszczęsnej krainy w piekło, gdzie pospołu z Kozakami będziemy się smażyć.

- Lepiej, aby na Ukrainie chwast i pokrzywy rosły, niźli hultajstwo na szkodę Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej mnożyć się miało - rzekł Baranowski z okrutnym uśmiechem. - Grzeczniej, mości panie Dydyński, bo nie jesteś swoim ojcem, abyś na mnie pokrzykiwał. A i szacunek winieneś gospodarzom tego domu, za których dusze piłem. Za panów Toporowskich, co ich czerń kłonicami i siekierami wybiła, żywcem trzewia wyrywała i okręcała nimi szyje, a kiedy już cały ród wygubili, trzy dni pili i radowali się, że Lachy pomerły. Dzieci ich na drzewie powiesili i w strzelaniu wprawiali się z łuków...

- Dość! - uciął Dydyński. - Oddaj, waść, szablę!

- Waszmość zasmucasz mnie, panie Dydyński - rzekł wolno Baranowski. - Ale cóż - nie jesteś z Rusi, z Bracławskiego, z Zadnieprza, z Wołynia, jeno z kurnej chałupy spod Sanoka. Zawsze myślałem, że odkąd zapadła unia lubelska, szlachta z Małopolski, Kujaw i Mazowsza chętnie nadstawi karku za krzywdy panów braci z Ukrainy. Wszak kto się za pachołkiem nie ujmie, ten się o żonę nie ujmie. A my, Rusini, gorsi widać dla was od czeladzi i rękodajnych, skoro za wyrżnięte dzieci nasze, za pohańbione niewiasty, popalone dwory za szable chwytać nie chcecie. Pokazała już szlachta koronna pod Piławcami, że lekką ręką talary błaznom, trefnisiom rzuca i równie lekko ucieka.

- Jest pokój, panie bracie. Czas zapomnieć krzywd.

- Pokój będzie wtedy, kiedy Chmielnickiego na palu zawiesimy, a czerń do pługa i folwarków wróci. A jeśli nie będą chcieli wracać, tedy ich tam batożkami zapędzimy.

- Panie Bidziński, zabierz ichmości broń!

- Chciałem z tobą po dobroci, panie Dydyński - rzekł z wyrzutem rotmistrz Baranowski. - Nie udało się. Szkoda.

Podszedł do okna.

- Stój! - krzyknął porucznik. Nie zdążył!

Jednym szybkim ruchem Baranowski zdusił płomień świecy stojącej na parapecie.

Na dziedzińcu padł strzał. Kula trafiła w jedną z baryłek pod kopytami koni...

Błysk poraził stojących najbliżej pancernych. Beczka wybuchła z hukiem, rozleciała się na kawałki, raniąc pobliskich towarzyszy, obalając od podmuchu wierzchowce, zmiatając z kulbak jeźdźców. Konie przysiadły z kwikiem na tylnych nogach.

- Stać, waszmościowie! - ryknął jakiś głos. - Stać i nie ruszać się, a żywi będziecie!

I zanim ktokolwiek zdołał rzec: amen, zmurszała palisada zaroiła się od zbrojnych. Konni, którzy wyrośli jak spod ziemi, wpadli do bramy, uzbrojeni w rusznice ludzie pojawili się na dachach dworskich zabudowań i stajni. Piesi mierzyli do ludzi Dydyńskiego z samopałów, konni czekali z szablami i rohatynami w dłoniach.

- Nie ruszać się, waszmościowie! - powtórzył ten sam głos. Należał do rosłego szlachcica o posiwiałych wąsach, przyodzianego w postrzępioną, pokiereszowaną kolczugę. - Jesteście otoczeni, a na dziedzińcu pełno prochu. Dwa strzały i do nieba całą chorągwią pójdziecie!

Któryś z towarzyszy przyskoczył do najbliższego stosu beczek, pchnął baryłkę, odbił dno i zamarł przerażony. Ze środka wysypał się czarny proszek.

- Jezus Maria! Prochy!

Jeden strzał wystarczył, aby rozrzucone na dziedzińcu beczki eksplodowały, rozrywając na strzępy pancernych. Ludzie Dydyńskiego zmieszali się, zadrżeli, cofnęli pod ściany dworu.

Dydyński i Bidziński rzucili się ku Baranowskiemu. Na próżno. Z trzaskiem pękły deski pawimentu, huknęły wyrzucane w górę tarcice posadzki. Wyskoczyli spod nich ludzie w porwanych deliach, żupanach i rajtrokach, uzbrojeni w szable, czekany i rusznice. Jak wicher wpadli między przerażoną czeladź, obalili ich, zmietli, przydusili ostrzami szabel do ściany.

Dydyński był szybszy.

Stał za rotmistrzem, trzymając lewą rękę na jego ramieniu. W prawej miał nabity pistolet. Długa, gładka, wyczyszczona do połysku lufa dotykała podgolonego łba pana stolnika tuż za prawym uchem.

- Ani mi drgnij, panie Baranowski - wysyczał Dydyński - albo wychędożysz diablice w piekle.

- Brać go! - wykrztusił Baranowski. - Na co cze... Dydyński z trzaskiem odwiódł skałkę. Ludzie spod chorągwi rotmistrza zamarli w pół kroku.

- Chyba cię towarzystwo nie słyszy. Wołaj głośniej!

- Mądrej głowie dość dwie słowie. Wyjrzyj, waść, na dziedziniec.

Dydyński rzucił krótkie spojrzenie przez okno. Jego chorągiew stłoczona wokół dworu była jak w potrzasku. Na palisadzie zasiadali strzelcy, brama dworska była zagrodzona przez jazdę pana stolnika. Nie było stąd wyjścia, chyba że na cmentarz albo prosto do nieba.

- Idź, waść, do drzwi - zakomenderował Dydyński. - Jeden ruch i strzelam.

- Strzelaj. Połowa z was nie zostanie. Zapadła cisza.

- Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma - podsumował krotochwilą Baranowski. - Co teraz?

- Ucisz się, waszmość. Myślę.

- Załatwmy rzecz po kawalersku - mruknął stolnik. - Po co krew szlachecką rozlewać? Wyjdźmy na szable. Położysz mnie, tedy sam z tobą do obozu pojadę. Ja położę ciebie, tedy odstąpisz i dasz mi ujść cało. Zgoda?

Dydyński namyślał się przez chwilę.

- Jak zaprzysięgniesz.

- Na święty krzyż. - Baranowski złożył dwa palce i przeżegnał się. - Mości panowie! Daję nobile verbum, że jeśli imć pan Dydyński położy mnie w pojedynku, tedy sam dobrowolnie wrócę z nim do obozu koronnego.

- A jeśli pan stolnik raczy mnie usiec - rzekł Jan - tedy ślubuję, że panu Baranowskiemu odejść wolno spod dworu pozwolę. Tak mi dopomóż Bóg.

- Opuścić broń! - krzyknął Baranowski do swoich. - Zróbcie miejsce!

Żołnierze z obu chorągwi odetchnęli z ulgą; opadły pistolety, czekany i pałasze, zarżały konie, którym poluzowano munsztuki, tu i ówdzie rozległy się wiwaty.

- Zapraszam. - Baranowski zrzucił z ramion delię i ruszył do sieni.

Wyszli na dwór. Był już zmierzch, więc zapalono latarnie i maźnice ze smołą. Towarzystwo i pocztowi z obu chorągwi pomieszali się ze sobą, ciągnęli pod ganek, gdzie stanęli kołem wokół swoich dowódców. Dydyński dobył broni, odpiął pochwę z rapci, oddał czeladnikowi.

- Poczynaj, waść.

Baranowski ciął krótko, w pierś, z nadgarstka. Jego husarska szabla z rozwartym kabłąkiem i szerokim paluchem brzęknęła cienko, zderzając się z zastawą czarnej szablicy Dydyńskiego. Porucznik wyprowadził odpowiedź, odskoczył i kiedy Baranowski ciął z łokcia w pierś, zaryzykował przeciwtempo, chcąc dosięgnąć łba przeciwnika błyskawicznym uderzeniem z nadgarstka.