Isaac Asimov - Hoeksteen van de Foundation

‘Ik ben niet geestvaardig en toch ben ik ervan overtuigd dat jij een robot bent.’

‘Maar wat dan nog?’ vroeg Blits. ‘Let wel, ik geef niets toe, maar ik ben nieuwsgierig. Wat dan?’

‘Je hoeft niets toe te geven. Ik weet dat je een robot bent. Als ik nog een laatste bewijsje nodig had, heb je me dat gegeven door je kalme verzekering dat je Gaia tijdelijk kon uitschakelen om als een individu met mij te praten. Ik geloof niet dat je daartoe in staat zou zijn als je werkelijk een onderdeel van Gaia was maar dat ben je niet. Jij bent een toezichthouder namens de robots en derhalve geen onderdeel van Gaia. Nu ik het daar toch over heb: hoeveel van die toezichthouders heeft Gaia eigenlijk nodig? Hoeveel zijn er?’

‘Ik herhaal het: ik geef niets toe, maar ik ben nieuwsgiering. Wat zou het als ik een robot was?’

‘In dat geval zou ik van je willen weten: wat wil je van Janov Pelorat? Hij is mijn vriend en in zekere zin is hij een kind. Hij denkt dat hij van je houdt. Hij denkt dat hij alleen maar hoeft te hebben wat jij hem wilt geven en zelfs dat jij hem al genoeg hebt gegeven. Hij heeft geen ervaring met — en zelfs geen flauw idee van — de pijn die het verliezen van een liefde oproept, en trouwens ook niet met de pijnlijke ontdekking dat jij geen mens bent…’

‘Ken jij dan de pijn van een verloren liefde?’

‘Ik heb enige ervaring. Ik heb niet zo’n afgeschermd leven geleid als Janov. Ik heb mijn leven niet laten verspillen en verdoven door een intellectuele speurtocht die alle andere dingen opslokte, zelfs vrouw en kind. Maar hij wel. En nu geeft hij dat alles plotsklaps op voor jou. Ik wil niet dat hem kwaad geschiedt. Als ik Gaia heb gediend, heb ik recht op een beloning — en mijn beloning zal zijn dat jij belooft dat Pelorats welzijn geen moment in gevaar zal komen.’

‘Zal ik doen alsof ik een robot ben en je antwoorden?’

‘Ja. En nu meteen,’ zei Trevize.

‘Goed dan. Stel dat ik een robot ben, Trev, en stel dat ik een positie als toezichthouder bekleed. Stel dat er enkelen zijn, een heel klein aantal, die een soortgelijke rol hebben als ik, en stel dat wij elkaar maar hoogst zelden ontmoeten. Stel dat onze drijvende kracht bestaat uit de behoefte zorg te dragen voor menselijke wezens en stel dat er geen echte menselijke wezens zijn op Gaia, omdat alles hier deel uitmaakt van een groter, wereldwijd organisme.

Stel dat het ons bevrediging geeft zorg te dragen voor Gaia — maar niet volle bevrediging. Stel dat er nog iets primitiefs in ons schuilt dat verlangt naar een menselijk wezen zoals die bestonden in de tijd dat robots werden uitgevonden en geperfectioneerd. Begrijp me niet verkeerd. Ik beweer niet dat ik duizenden jaren oud ben (als ik een robot zou zijn). Ik ben zo oud als ik je gezegd heb dat ik was, of, als ik een robot zou zijn, zo lang besta ik. Maar (als ik een robot was), mijn fundamenteel ontwerp zou nog zijn zoals het altijd is geweest en als gevolg daarvan zou ik graag voor een mens willen zorgen.

Pel is een echt menselijk wezen. Hij is geen deel van Gaia. Hij is te oud om daar ooit nog echt deel van te kunnen uitmaken. Hij wil bij mij op Gaia blijven, want hij heeft tegenover mij niet de gevoelens die jij hebt. Hij denkt niet dat ik een robot ben. Wel, ik wil hem ook hebben. Als je aanneemt dat ik een robot ben, zul je begrijpen dat ik dat wil. Ik ben in staat tot alle menselijke gevoelens en ik zou van hem houden. Als jij blijft bij je mening dat ik een robot ben, acht je mij misschien niet in staat tot liefde in de meer mystieke, menselijke betekenis, maar je zou niet in staat zijn mijn optreden en mijn reacties te onderscheiden van die van de “ware” liefde — dus wat zou het ertoe doen?’

Zij zweeg en keek hem aan met onwrikbare trots in haar blik.

‘Wil je daarmee zeggen dat je hem niet in de steek zou laten?’ vroeg Trevize. ‘Als jij aanneemt dat ik een robot ben, dan zul je ongetwijfeld zelf wel inzien dat ik hem op grond van de Eerste Wet nooit in de steek kan laten, tenzij hij mij zelf daartoe opdracht gaf, en ik er bovendien van overtuigd was dat hij het echt meende, en dat ik hem meer pijn zou doen door bij hem te blijven dan door weg te gaan.’

‘Maar zou een jongere man…’

‘Wat voor jongere man? Jij bent een jongere man, maar ik heb bepaald niet de indruk dat jij mij even hard nodig hebt als Pel. Sterker nog, jij wilt mij niet eens hebben, dus de Eerste Wet zou mij verbieden pogingen te ondernemen om jou aan mij te binden.’

‘Niet ik. Een andere jonge man.’

‘Er zijn geen andere. Buiten Pel en jou is er immers niemand anders hier die menselijk is op niet-Gaiaanse manier?’

‘En als je geen robot bent?’ vroeg Trevize met zachtere stem.

‘Aha, je kunt niet kiezen!’ zei Blits.

‘Ik zei: als je geen robot bent.’

‘In dat geval zou ik zeggen dat het je niets aangaat. Dan is het iets waar niemand anders dan Pel en ik zich mee moeten bemoeien.’

‘Dan keer ik terug naar mijn uitgangspunt/ zei Trevize. ‘Ik wil een beloning en mijn beloning moet zijn dat jij hem voortreffelijk zult behandelen. Ik zal niet blijven hameren op het punt van je identiteit. Beloof me gewoon, als het ene denkende wezen tegenover een ander denkend wezen, dat jij Pelorat goed zult behandelen.’

‘Ik zal hem uitstekend behandelen,’ zei Blits zachtjes, ‘niet om jou te belonen, maar omdat ik het zelf graag wil. Het is mijn eerlijk verlangen. Ik zal hem uitstekend behandelen.’

Zij riep. ‘Pel!’ En nogmaals: ‘Pel!’

Pelorat kwam binnen. ‘Wat is er, Blits?’

Blits stak haar hand naar hem uit. ‘Ik denk dat Trev iets wil zeggen.’

Pelorat nam haar uitgestoken hand aan en vervolgens omvatte Trevize de twee handen met de zijne. ‘Janov,’ zei hij, ‘ik ben erg blij voor jullie beiden.’

‘O, mijn beste!’ zei Pelorat.

‘Ik zal Gaia waarschijnlijk verlaten,’ zei Trevize. ‘Ik ga daar nu met Dom over praten. Ik weet niet of, en wanneer, wij elkaar ooit zullen terugzien, Janov, maar we hebben samen in elk geval een prima tijd gehad.’

‘Een prima tijd,’ zei Pelorat met een glimlach.

‘Vaarwel, Blits, en bij voorbaat dank.’

‘Vaarwel, Trev.’

Trevize zwaaide nog eenmaal met zijn hand en verliet toen het huis.

Dom zei: ‘Je hebt het goed gedaan, Trev. Je hebt trouwens gedaan wat ik dacht dat je zou doen.’

Zij zaten weer aan een maaltijd die even onaantrekkelijk was als de eerste, maar Trevize vond het niet erg. Hij zou hierna misschien nooit meer op Gaia hoeven te eten.

‘Ik deed wel wat ook jij naar mijn mening gedaan zou hebben,’ zei hij, ‘maar misschien niet om de reden die ik volgens jou zou moeten hebben gehad.’

‘Maar je was toch bepaald wel zeker van de correctheid van je beslissing?’

‘Ja, maar niet omdat ik een of ander mystiek alleenvertoningsrecht van correctheid en zekerheid heb. Dat ik voor Galaxia koos was het gevolg van een normale redenering — het soort redenering dat ook ieder ander had kunnen volgen om tot een beslissing te komen. Wil je dat ik het uitleg?’

‘Heel graag, Trev.’

‘Er waren drie dingen die ik had kunnen doen,’ zei Trevize. ‘Ik had mij kunnen aansluiten bij de Eerste Foundation, bij de Tweede Foundation, of bij Gaia.

Als ik mij had gevoegd bij de Eerste Foundation, zou Burgemeester Branno onmiddellijk in actie zijn gekomen om de Tweede Foundation en Gaia met geweld in haar macht te krijgen. Als ik mij had gevoegd bij de Tweede Foundation, zou Spreker Gendibal onmiddellijk actie hebben ondernomen om de Eerste Foundation, en Gaia in zijn greep te krijgen. In beide gevallen zouden de gebeurtenissen van onomkeerbare aard zijn geweest — en als ik een foutieve keuze had gemaakt, zouden de gevolgen onomkeerbaar rampzalig zijn geweest.