Isaac Asimov - Hoeksteen van de Foundation

‘Ik weet niet zeker of ik over een vrije wil beschik, Burgemeester,’ zei Trevize. ‘Misschien is mijn geest op subtiele manier zodanig aangepast dat ik vanzelf het gewenste antwoord zal geven.’

‘Uw geest is volstrekt onaangeroerd,’ zei Novi. ‘Als wij onszelf ertoe konden brengen uit eigenbelang met uw geest te knoeien, zou deze hele ontmoeting zinloos zijn. Als wij in dat opzicht onze principes niet in ere hielden, zouden wij hebben kunnen voortgaan op de weg die onszelf het aangenaamste is zonder ons druk te maken over de grotere behoeften en bedoelingen van de mensheid als geheel.’

‘Ik geloof dat het mijn beurt is om te spreken,’ zei Gendibal. ‘Raadsheer Trevize, laat u niet leiden door eng chauvinisme. Het feit dat u op Terminus geboren bent moet u niet de overtuiging ingeven dat Terminus belangrijker is dan de Melkweg. Vijf eeuwen lang heeft de Melkweg zich nu geëvolueerd volgens de lijnen van het Seldon Plan. Zowel binnen als buiten de Foundation Federatie heeft dat proces zich voortgezet. U bent, en was, een veel belangrijker onderdeel van het Seldon Plan dan wanneer u slechts een van de gewone Foundationisten zou zijn geweest. Doe niets wat het Plan verstoort, noch uit een bekrompen opvatting van patriottisme, noch uit een romantisch verlangen naar wat nieuw en onbekend is. De Tweede Foundationisten zullen de vrije wil van de mensen op geen enkele manier ontkrachten. Wij zijn gidsen, geen tirannen.

En wij hebben een Tweede Galactisch Imperium te bieden dat fundamenteel verschilt van het Eerste. In de menselijke geschiedenis zijn er in al die tienduizenden jaren van reizen door de hyper-ruimte nog geen tien achtereenvolgende jaren te vinden waarin de gehele Melkweg vrij was van bloedvergieten en moordpartijen, zelfs niet in de perioden dat de Foundation zelf in vrede leefde. Als u kiest voor Burgemeester Branno zal dat in de toekomst eindeloos zo verder gaan. Hetzelfde trieste, oude liedje. Het Plan van Seldon omvat de belofte ons daar eindelijk van te verlossen — niet ten koste van de prijs slechts een atoom te worden in een Melkweg van atomen, en te worden gereduceerd tot het niveau van gras, bacteriën en stof.’

Novi zei: ‘Ik ben het eens met wat Spreker Gendibal zegt over het Tweede Imperium van de Eerste Foundation. Met wat hij zegt over zijn eigen Imperium ben ik het niet eens. De Sprekers van Trantor zijn tenslotte onafhankelijke menselijke wezens met een vrije wil, en zij zijn hetzelfde als zij altijd al zijn geweest. Kennen zij dan geen vernietigende onderlinge concurrentie, politieke intriges voor niets terugdeinzende ambities? Is er niet sprake van twisten en zelfs van haat aan de Tafel van de Sprekers — en zullen zij altijd gidsen zijn die u durft te volgen? Verlang Spreker Gendibals erewoord en stel hem dan die vraag.’

‘Niemand hoeft mijn erewoord te verlangen,’ zei Gendibal. ‘Ik geef vrijwillig toe dat wij aan de Tafel haat, competitie en verraad kennen. Maar als een beslissing eenmaal is genomen, wordt zij door iedereen gerespecteerd. Er heeft nog nooit een uitzondering op die regel plaatsgevonden.’

‘En wat gebeurt er als ik geen keuze wil maken ?’ vroeg Trevize.

‘U moet,’ zei Novi. ‘U zult weten dat het correct is een keuze te maken en derhalve zult u de keuze ook maken.’

‘En als ik probeer te kiezen, maar het niet kan?’

‘U moet.’

‘Hoeveel tijd heb ik?’

‘Tot u er zeker van bent,’ zei Novi, ‘hoeveel tijd dat ook kost.’

Trevize bleef zwijgend zitten.

Ook de anderen zwegen en Trevize had het gevoel dat hij het bloed door zijn aderen hoorde stromen.

Hij hoorde Burgemeester Branno vastberaden roepen: ‘Vrije wil!’

Spreker Gendibals stem zei gebiedend: ‘Begeleiding en vrede!’

Novi zei smachtend: ‘Leven…’

Trevize draaide zich om en zag dat Pelorat hem met intense blik aankeek. ‘Heb je dat allemaal gehoord, Janov?’

‘Ja, Golan, alles.’

‘Wat vind jij ?’

‘De beslissing is niet aan mij.’

‘Dat weet ik. Maar wat vind jij?’

‘Ik weet het niet. Alle drie alternatieven beangstigen mij. En toch komt er een merkwaardige gedachte bij me op…’

‘Ja?’

‘Toen we voor het eerst de ruimte ingingen heb je mij de Melkweg laten zien. Weet je nog?’

‘Natuurlijk.’

‘Je versnelde de tijd en de Melkweg draaide waarneembaar om zijn as. En toen zei ik, alsof ik dit moment van nu voorzag: “De Melkweg lijkt wel een levend wezen dat voortkruipt door de ruimte”. Denk je niet dat de Melkweg in zekere zin nu al een levend geheel is?’

Trevize herinnerde zich dat ogenblik en had plotseling zijn zekerheid . Hij wist opeens weer dat hij toen het gevoel had gehad dat ook Pelorat een vitale rol te spelen zou hebben. Hij draaide zich gehaast om — hij wenste geen tijd om na te denken, om te twijfelen, om onzeker te worden.

Hij plaatste zijn handen in de grepen en dacht krachtige gedachten met een intensiteit die hij nooit eerder had gekend.

Hij had zijn beslissing genomen — de beslissing die het lot van de Melkweg zou bepalen.

Burgemeester Branno had alle reden tot tevredenheid. Het staatsbezoek had niet lang geduurd, maar het was zeer vruchtbaar geweest.

In een opzettelijke poging haar overmoedigheid in te dammen zei ze: ‘We kunnen hen natuurlijk niet voor honderd procent vertrouwen.’

Ze keek naar het scherm. De schepen van de Vloot verdwenen een voor een in de hyper-ruimte, op weg naar hun thuisbasis.

Het was buiten kijf dat Sayshell door hun aanwezigheid was geïmponeerd, maar zij zouden ongetwijfeld twee dingen hebben opgemerkt: ten eerste dat de schepen voortdurend in het deel van de ruimte waren gebleven dat tot de Foundation behoorde en ten tweede dat ze meteen en werkelijk waren vertrokken toen Branno eenmaal had gezegd dat ze zouden vertrekken.

Anderzijds zou Sayshell ook beslist niet vergeten dat die schepen binnen een dag weer aan zijn grens zouden kunnen opduiken of zelfs nog sneller. Het was een manoeuvre geweest die zowel een demonstratie van macht als een vertoon van goede wil was.

Kodell zei: ‘Volkomen juist, we kunnen hen niet compleet vertrouwen, maar dat is met geen enkele planeet in de Melkweg het geval. Het is voor Sayshell een kwestie van eigenbelang dat ze zich stipt aan de overeenkomst houden. Wij zijn heel genereus geweest.’

‘Veel zal ervan afhangen hoe de details worden uitgewerkt en ik voorspel dat dat nog maanden in beslag zal nemen,’ zei Branno. ‘De grote lijnen kunnen in een oogwenk worden aanvaard, maar dan komen de schaduwpartijen en arceringen: hoe moeten we die quarantaine voor invoer en uitvoer precies regelen, hoe moeten we de waarde van hun graan en hun vee vergelijken met die van ons graan en ons vee, en dat soort dingen.’

‘Dat weet ik. Maar tenslotte zal het lukken, en dat zal dan uw verdienste zijn, Burgemeester. Het was een stoutmoedige onderneming, en ik moet toegeven dat ik de wijsheid ervan heb betwijfeld.’

‘Kom, Liono. Het kwam er gewoon op neer dat de Foundation het zelfrespect van Sayshell moest ontzien. Zij hebben een zekere onafhankelijkheid weten te bewaren, al sinds de vroegste tijden van het Keizerrijk. Daar moet je eigenlijk bewondering voor hebben.’

‘Ja, zeker nu we daar niet langer hinder van zullen ondervinden.’

‘Precies. Daarom hoefden wij niets anders te doen dan onze eigen trots een klein beetje in te tomen om naar hen toe een zeker gebaar te maken. Ik geef toe dat het mij ook enige moeite heeft gekost om te besluiten dat ik, de Burgemeester van een Melkwegwijde Federatie, me zou verlagen tot het bezoeken van een provinciaals sterrengroepje, maar toen ik die beslissing eenmaal had genomen viel het allemaal best wel mee. En het deed hun een genoegen. Wij moesten de gok nemen dat zij zouden instemmen met een bezoek toen we onze schepen eenmaal naar hun grenzen hadden gebracht, maar wij hoefden alleen maar ietwat nederig te doen en breed te glimlachen.’