Isaac Asimov - Hoeksteen van de Foundation

‘Maar nieuwe fouten zal bedenken,’ mompelde Gendibal sarcastisch.

‘We hebben ze als Gaia in duizenden jaren afdoende bestreden.’

‘Maar niet op de schaal van de Melkweg.’

Trevize negeerde de korte gedachtenwisseling en keerde terug naar zijn uitgangspunt. ‘En wat is mijn rol in dat geheel?’

De stem van Gaia — verklankt via Novi’s geest weerklonk met een donderend geluid: ‘ Kies! Welk alternatief moet het zijn? ’

Hierna volgde een diepe stilte. Na lange tijd klonk eindelijk de stem van Trevize in die stilte nu tenslotte via zijn geest, want hij was te verbouwereerd om zijn mond te gebruiken. De stem klonk zacht, maar nog steeds enigszins uitdagend. ‘Waarom ik?’

Novi sprak. ‘Hoewel wij inzagen dat het moment was gekomen waarop ofwel Terminus ofwel Trantor te sterk werd om nog te worden tegengehouden — of, erger nog, dat beide zo machtig konden worden dat er een dodelijke impasse zou ontstaan die de Melkweg zou ruïneren — konden wij nog niets ondernemen. Voor onze doeleinden hadden we iemand nodig, een speciaal iemand, met een talent voor correctheid. Wij vonden u, Raadsheer. Nee, wij mogen die verdienste niet opeisen. Het volk van Trantor vond u door middel van een man die Compor heet, al wisten zij niet wat zij gevonden hadden. Het feit dat zij u vonden, vestigde onze aandacht op u. Golan Trevize, u bezit het talent om correcte keuzes te maken.’

‘Dat ontken ik,’ zei Trevize.

‘Van tijd tot tijd voelt u een bepaalde zekerheid in u. En wij willen uit naam van de Melkweg dat u deze keer een dergelijke zekerheid voelt. U wilt de verantwoordelijkheid wellicht niet aanvaarden. U zult misschien uw best doen om geen keuze te maken. Niettemin zult u beseffen dat het juist is wel te kiezen. U zult er zeker van zijn. En dan zult u een keuze maken. Toen wij u eenmaal hadden gevonden, wisten wij dat onze speurtocht voorbij was. Jarenlang hebben wij ons daarna ingespannen om een verloop van gebeurtenissen te ensceneren dat ertoe zou leiden — zonder directe inmenging in uw geesten — dat u alle drie, Burgemeester Branno, Spreker Gendibal en Raadsheer Trevize, op hetzelfde ogenblik in de nabijheid van Gaia zou zijn. Daarin zijn wij geslaagd.’

‘Is het niet zo, Gaia, als jullie willen dat ik je zo noem, dat jullie op deze plek in de ruimte, op dit moment zowel de Burgemeester als de Spreker kunnen overweldigen?’ vroeg Trevize. ‘Is het niet zo dat jullie die levende Melkweg, als ik het zo mag uitdrukken, ook kunnen opbouwen zonder dat ik ook maar iets doe? Waarom doen jullie dat dan niet?’

‘Ik weet niet of ik u dat naar volle tevredenheid kan uitleggen,’ zei Novi. ‘Gaia werd duizenden jaren geleden gesticht met behulp van robots die ooit, een korte poos, de menselijke soort gediend hebben, maar die dat nu niet meer doen. Zij hebben ons krachtig ingeprent dat we alleen kunnen overleven door een strikte toepassing van de Drie Wetten van de Robotica op alles wat leeft. In die visie luidt de Eerste Wet: “Gaia mag leven geen schade toebrengen, noch, door passief optreden, toestaan dat leven schade wordt toegebracht.” Wij hebben deze regel tijdens onze gehele geschiedenis gehoorzaamd en we kunnen niet anders.

Het resultaat is dat we nu hulpeloos zijn. Wij kunnen onze visie ten aanzien van een levende Melkweg niet opdringen aan triljarden mensen en ontelbaar veel andere wezens zonder daarbij wellicht talloos velen schade te doen. Ook kunnen we niet werkeloos toezien hoe de Melkweg zichzelf grotendeels vernietigt in een strijd die wij wellicht hadden kunnen voorkomen. Wij weten niet of actie dan wel passiviteit onzerzijds de Melkweg het duurste te staan zal komen. En als wij kiezen voor actie weten wij niet of de keuze voor Trantor dan wel die voor Terminus de Melkweg de minste schade zal berokkenen. Laat daarom Raadsheer Trevize beslissen. Welke beslissing hij ook neemt, Gaia zal er zich aan houden.’

‘Hoe denken jullie dat ik die beslissing kan nemen? Wat moet ik doen?’

‘U hebt uw computer,’ zei Novi. ‘De mensen van Terminus wisten dat niet toen zij hem maakten, maar hij is nog beter dan zij gedacht hadden. De computer aan boord van uw schip heeft een stukje Gaia in zich. Leg uw handen in de grepen en denk na. U zou bijvoorbeeld kunnen bedenken dat het scherm van Burgemeester Branno ondoordringbaar is. Als u dat doet is het mogelijk dat zij haar wapens onmiddellijk zal gebruiken om de twee andere schepen onschadelijk te maken of te vernietigen, en om Gaia en later Trantor met geweld in bezit te nemen.’

‘En dan ondernemen jullie niets om haar tegen te houden?’ vroeg Trevize verbaasd.

‘Helemaal niets. Als u er zeker van bent dat overheersing door Terminus de Melkweg minder schade zal toebrengen dan de andere alternatieven, zullen we die overheersing met genoegen steunen ook al leidt dat tot de vernietiging van onszelf.

Anderzijds kunt u het geestesveld van Spreker Gendibal aantreffen en u kunt dan eventueel uw computer-versterkte kracht bij de zijne voegen. In dat geval zal hij zich ongetwijfeld van mij weten los te rukken en verder geen last meer van mij hebben. Hij kan dan de geest van de Burgemeester manipuleren en in samenspel met haar vloot Gaia fysiek uitschakelen, en vervolgens toezien op een verder weer vlekkeloos verloop van het Seldon Plan.

Gaia zal niet optreden om dat te verhinderen. Maar u kunt ook mijn geestveld aantreffen en u daarbij aansluiten — en dan zal het proces op gang komen dat leidt naar een levende Melkweg, niet tijdens deze generaties of de volgende, maar na eeuwen harde arbeid. In die eeuwen zal het Plan van Seldon voortgang vinden. De keuze is aan u.’

‘Wacht!’ riep Burgemeester Branno. ‘Neem nog niet meteen een beslissing. Mag ik iets zeggen?’

‘U mag vrijelijk spreken/ zei Novi. ‘Dat geldt ook voor Spreker Gendibal.’

‘Raadsheer Trevize,’ zei Branno. ‘De laatste keer dat wij elkaar op Terminus zagen, hebt u gezegd: “Misschien komt er ooit een tijd, mevrouw de Burgemeester, dat u mij iets zult vragen ; ik zal wel zien hoe ik dan reageer, maar daarbij zal ik deze laatste twee dagen beslist niet vergeten”. Ik weet niet of u dit toen hebt voorzien, of dat het alleen maar een soort intuïtieve ingeving van u was, dan wel dat het een kenmerkend staaltje was van wat deze vrouw uw talent voor correctheid noemt — deze vrouw die het heeft over een levende Melkweg. In elk geval hebt u gelijk gekregen. Ik vraag u een dienst ter wille van de Federatie.

Ik neem aan dat u wellicht de neiging hebt u op mij te wreken voor het feit dat ik u gearresteerd en verbannen heb. Ik verzoek u daarbij te bedenken dat ik dat heb gedaan in het belang van de Foundation Federatie. Zelfs als ik ongelijk had of zelfs als ik handelde uit vuig eigenbelang, bedenk dat ik het heb gedaan — en niet de Federatie. Vernietig nu niet de gehele Federatie om uw gram te halen voor iets wat ik alleen u heb aangedaan. Bedenk dat u een Foundationist bent en een menselijk wezen, en dat u geen nummer wenst te zijn in de bloedeloze rekensommen van Trantor of nog minder dan een nummer in die Melkwegwijde warboel van leven en niet-leven. U wilt dat uzelf, uw afstammelingen, uw medemensen onafhankelijke organismen zijn die beschikken over een vrije wil. Dat is het enige wat telt.

De anderen kunnen nu wel beweren dat ons Imperium zal leiden tot bloedvergieten en ellende, maar dat hoeft helemaal niet het geval te zijn. Het zal onze vrije keuze zijn of dat gebeurt of niet. We kunnen ook een andere keuze doen. En in elk geval is het beter ten onder te gaan in het bezit van een vrije wil dan in betekenisloze veiligheid voort te bestaan als een tandrad in een machine. U hebt wel gemerkt dat van u nu een beslissing wordt gevraagd in uw kwaliteit van een mens die een vrije wil heeft. Deze dingen van Gaia zijn niet in staat een beslissing te nemen omdat hun constructie dat niet toestaat, en daarom doen zij een beroep op u. En zij zullen zichzelf vernietigen als u hen daarom verzoekt. Is dat het soort Melkweg dat u verlangt?’