Ray Bradbury - Marsga hujum

— Obbo, itdan tarqaganlar-ey, — Semyuel Tis changlarini qoqa-qoqa g‘azabdan yig‘lab yuborgudek bo‘lib, mashinadan tushdi. U kimsasiz va unsiz yo‘lga qaradi.

— Endi biz ularni hech qachon quvib yetolmaymiz, hech qachon!

Ro‘parada yo‘l chekkasiga terib qo‘yilgan tugunlar va uyumlar qatorining oxiri ko‘rinmasdi, go‘yo, botib borayotgan quyoshning zarrin nurlari ostida, garmselda qolib ketgan qadimiy qadamjolardek.

Bir soatdan so‘ng holdan toygan Tis va bobo do‘konga qaytishdi. Erkaklar osmonga tikilgan va quloq solgancha hamon o‘sha yerda o‘tirishardi. Tis o‘tirib, oyog‘ini qisgan botinkalarini yecha boshlagan edi hamki, kimdir:

— Qaranglar! — deb yubordi.

— Padariga la’nat o‘shani! — bo‘kirdi Tis.

Ammo boshqalar o‘rinlaridan turib, o‘sha yoqqa qarashdi. Ular tubsiz osmon sari ko‘tarilib ketayotgan oltin urchiqlarni ko‘rishdi. Ortidan olov dumlar qoldirgancha urchiqlar ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi.

Paxtazorlarda shamol oppoq chanoqlarini erinib silaydi. Bog‘chalarda oftobda isingancha targ‘il yo‘lbars bolasiga o‘xshagan tarvuzlar dumalab yotadi.

Ayvondagi erkaklar o‘tirishdi. Bir-biriga qarashdi. Tokchalarda tartib bilan terib qo‘yilgan sariq arqonlarga, qutilardagi yaltiroq patron-gilzalariga, kumushrang to‘pponchalarga va shift ostida soyada jimgina osilib turgan cho‘zinchoq miltiqlarga qaradilar. Kimdir og‘ziga maysa tiqdi. Kimdir changda odam suratini chizdi.

Semyuel Tis tantanavor botinkasini aylantirib ichiga qaradi-da, dedi:

— Payqadilaringmi? U oxirgi damgacha meni “xo‘jayin” dedi, xudo haqqi!

Ular yetib keldilar-da, hayratomuz moviy yerlarni egalladilar va ularga o‘z nomlarini qo‘ydilar.

Xinkston-Krik daryosi va Lyustig-Korners dalasi, Blek-River daryosi va Driskoll-Forest o‘rmoni, Peregrin-Mauntin tog‘i va Uayldertaun shahri paydo bo‘ldi — hammasi odamlar sharafiga va odamlar sodir etgan voqealar sharafiga qo‘yilgan nomlar edi. Marsliklar dastlabki yerliklarni o‘ldirgan joyda Rettaun shahri paydo bo‘ldi — bu nom qon bilan bog‘liq. Mana bu yerda esa ikkinchi ekspeditsiya halok bo‘lgan — nomi ham shundan kelib chiqqan. Ikkinchi urinish; fazogirlar qo‘nayotganda olovli snaryadlari bilan yerni to‘zitgan hamma joyda bir g‘aram shag‘aldek otlar, nomlar qolgan; o‘z-o‘zidan ma’lumki, Spender-Xill tog‘i va uzun Nataniel-York shahri nomini tashlab o‘tishning iloji bo‘lmagan…

Ko‘hna Mars nomlari suv, havo, tog‘larning nomlari bo‘lgan. Janubda erigan qorlarning nomlari qurigan dengizga borib quyuluvchi kanallarning tosh o‘zanlariga qarab oqqan. Xoki dahmalarda yotgan ko‘zboyloqchilarning nomlari, minora va yodgorliklarning nomlari. Raketalar marmarlarni tariqday tirqiratgan, ko‘hna shaharlar nomlari yozilgan chinni idishlarni chil-chil qilgan ko‘yi xuddi bolg‘alarga o‘xshab mana shu nomlar ustiga yopirilib tushgan va singan buyumlar g‘arami uzra yangi nom ko‘rsatkich taxtachalari qad ko‘tardi: Ayron-Taun, Stiltaun, Alyuminium-Siti, Elektr-Rik-Villedj, Korntaun, Greyn-Villa, Detroyt II — Yerdan kelgan tanish mexanik, ma’dan nomlari.

Shaharlar qad ko‘targanda esa, qabristonlar paydo bo‘ldi. Ularga ham nomlar qo‘yildi: Yashil Burchak, Oq To‘slar, Tinch, Adr, Biroz Dam Ol — dastlabki marhumlar o‘z qabrlariga kelib yotdilar…

Hamma narsa ipga tizilgandek orasta bo‘lgach, hamma narsa risoladagidek o‘z joyiga tushgach, shaharlar mustahkam o‘rnashib oldi va xilvat joyni topishning endi iloji bo‘lmay qoldi — shundagina Yerdan tajribali va bilag‘on odamlar kela boshladilar. Ular mehmonga va ta’tilga kelar edilar, sovg‘alar sotib olgani va rasmga tushgani kelar edilar — “Mars havosidan nafas olgani”, — ular tadqiqot ishlari olib borgani va ijtimoiy qonunlarni hayotga tatbiq etgani kelar edilar; ular o‘zlari bilan yulduzlarini, unvonlarini, qoida va nizomlarini olib kelar edilar, Yerni chirindi axlatdek qoplab olgan to‘rachilik urug‘larini olib kelishni ham unutmagan edilar va ularni Marsda unishi mumkin bo‘lgan har qanday joyga eka boshladilar. Ular turmush va axloq qonunchilari bo‘ldilar; pand-nasihat va o‘gitlardan qulog‘i tinchishi uchun Marsga ko‘chib kelgan odamlarni iymon yo‘liga boshqarishga, undashga va turtishga tirishdilar. Shunisi qiziqki, bu narsa ushbu odamlardan birontasiga zarracha malol kelmayotgandi.

“Bugungi xira, qorong‘i, sas-sadosiz kuz kunida men otda tanho o‘zim g‘alati cho‘l joyda ketar edim, osmonda bulutlar qo‘rg‘oshinday og‘ir osilib turar edi va nihoyat yerga oqshom qorong‘iligi cho‘kib kela boshlaganda Esherning mungli qo‘rg‘oni oldida paydo bo‘ldim…”

Mister Uilyam Stendal kitob o‘qishdan to‘xtadi, ana uning qarshisida, uncha baland bo‘lmagan qora qir ustida — Qo‘rg‘on va uchli toshga 2005 yil deb o‘yib yozilgan.

Me’mor mister Bigelou dedi:

— Uy tayyor. Kalitni qabul qiling, mister Stendal.

Jim-jit kuzgi quyosh ostida yonma-yon turgancha ular sukut saqlar edilar.

Qarg‘a qanotidek qop-qora maysa uzra ularning oyoqlari ostida chizmalar shitirlar edi.

— Esherlar uyi, — mamnun holda dedi mister Stendal. — Loyihalashtirilgan, qurilgan, sotib olingan, puli to‘langan. Menimcha, mister Po rosa quvongan bo‘lar edi.

Mister Bigelou qoshini chimirdi.

— Hamma narsa ko‘nglingizdagidekmi, ser?

— Ha!

— Naqshi o‘zidagidekmi? Ko‘rinishi zerikarli va dahshatlimi?

— Haddan tashqari dahshatli, haddan tashqari zerikarli!

— Devorlari tundmi?

— Ajoyib!

— Hovuz yetarli darajada “Qora va ma’yus”mi?

— Aql bovar qilmas darajada qora va ma’yus.

— Terak-chi? U o‘zingiz bilgandek, qurib-qaqshagan va barglari to‘kilgan qilib bo‘yalganmi?

— Nafrat qilar darajada!

Mister Bigelou me’moriy loyiha bilan solishtirib ko‘rdi. U navbatdagi topshiriqni birma-bir aytib chiqdi:

— Butun ansambl “yurakning muzlatuvchi, lo‘qillatuvchi, simillatuvchi og‘rig‘ini, fikrlardagi noxush bo‘shliqni” bera oladimi? Uy, hovuz, qo‘rg‘on?..

— Mehnatingizga gap yo‘q, mister Bigelou, qasam ichamanki, qoyil qilgansiz.

— Minnatdorman. Mendan nima talab etilishini mutlaqo bilmas edim. Xudoga shukurki, sizning o‘z raketalaringiz bor, aks holda zarur jihozlarni bu yerga eltib kelishga hech qachon yo‘l qo‘ymas edilar.

E’tibor qiling-a, bu yerda har doim nimqorong‘ulik, bu puchmoqda har doim oktyabr, qachon qaramang dashtu biyobon, hayotdan nom-nishon yo‘q, o‘lik. Bu bizdan ozmuncha mehnat talab qilmadi. DDT dan o‘n ming tonna ketdi. Biz hamma narsani o‘ldirdik, na bir ilon, na bir baqa, na bir Mars pashshasi qoldi! Abadiy nimqorong‘ulik, mister Stendal, bu mening g‘ururimdir. Pinhoniy mashinalar quyosh nurini yutadi. Bu yerda har doim “noxushlik”.

Stendal ana shunday san’at bilan yaratilgan noxushlik, qo‘rg‘oshin og‘irligi, nafas bo‘g‘uvchi bug‘lanishlar, butun “muhit”dan bahra ola boshladi. Uyning o‘zini aytmaysizmi? Sharti ketib, parti qolgan maskan, dahshatli hovuz, mog‘or, qiyomat-qoyim alomatlari! Sintetik ashyolarmi, yoki shunga o‘xshagan yana allambalolarmi-ey. Bu yog‘ini o‘zingiz topib olaverasiz.

U kuz osmoniga qarab qo‘ydi. Allaqaerda baland-balandlarda, olis-olislarda quyosh turibdi.

Allaqaerda sayyorada Mars apreli, oltin aprel hukmron, ko‘m-ko‘k osmon. Allaqaerda yuksakliklarda hayotsiz ajoyib sayyoraga tamaddun keltirishi kerak bo‘lgan raketalar o‘zlariga yo‘l ochadilar. Ularning shiddatli parvozlaridan paydo bo‘lgan chiyillash va gurillash bu tussiz ovoz o‘tmas olamda, mudroq kuz olamida quloqni teshib yuborgudek edi.

— Endi, topshiriq bajarilgach, — iymanibgina gap qotdi mister Bigelou, — sizdan bir narsani so‘ramoqchiman, bularning hammasini siz nima qilmoqchisiz?