Ray Bradbury - Marsga hujum

— Esher qo‘rg‘oninimi? Bilmadingizmi?

— Yo‘q.

— “Esher” nomidan hech narsani anglamadingizmi?

— Anglaganim yo‘q.

— Mana bu ism: Edgar Allan Podan-chi?

Mister Bigelou yo‘q degandek boshini chayqadi.

— Darvoqe, — Stendal xafa va nafratini ifoda qilgancha bosiqlik bilan “hm” deb qo‘ydi. — Mister Poning muborak xotirasini siz qayoqdan ham bilardingiz? U ancha ilgari, Linkolndan ham oldin o‘lib ketgan. Uning barcha kitoblari Buyuk Gulxanda yoqib yuborilgan edi. O’ttiz yil muqaddam, 1975 yilda.

— E-e, — bir narsani tushungandek bosh irg‘adi. — Shulardan biri deng!

— Xuddi shunday, Bigelou shulardan bittasi. Uning va Lau Kraftning, Xotorn va Ambroz Birskning kitoblarini yoqishdi, hammasi dahshat va qo‘rquvlar haqidagi qissalar edi. Barcha fantaziyalarni, xullas, kelajak haqidagi barcha qissalarni yoqib yuborishdi. Ayovsiz yoqishdi, qonun chiqarishdi.

Hammasi arzimagan narsadan, zarradagi narsadan, elliginchi va oltmishinchi yillardan boshlandi.

Avvaliga karikaturali kitobchalar chiqarishni cheklab qo‘yishdi, so‘ng detektiv romanlar, filmlarni ham taqiqlashdi. Goh u tomonga, goh bu tomonga irg‘itishdi, turli guruhlar, turli laqablar, siyosiy e’tiqodlar, diniy xurofotlar avj olgandan-olib ketdi. Har doim ozchilik tomon qo‘rqib qolaverdi va ko‘pchilik tomon tushunib bo‘lmaydigan narsadan, kelajakdan, o‘tmishdan, hozirdan qo‘rqar edi, o‘zidan va o‘z soyasidan qo‘rqar edi.

— Tushunarli.

— “Siyosat” so‘zidan (oxir-oqibatda eng teskarichi doiralarda “kommunizm” so‘zining sinonimi bo‘lib qolgan, ha, ha, bu so‘zni tilga olishingiz bilanoq, kallangiz ketishi hech gap emas edi!) siyosat so‘zidan qo‘rqadigan, har tomondan turtki yeydigan — bir joyda gaykani burasalar, yana bir joyda boltni aylantiradilar, bir yoqdan tiqadilar, ikkinchi yoqdan sug‘urib oladilar, — san’at va adabiyot ko‘p o‘tmay shunday bir ulkan tortmachoqqa aylandiki, sho‘rlikni buradilar, chaqdilar, chaynadilar, tugun qilib tugdilar, to o‘zining qiyishqoqligi va har qanday ta’mini yo‘qotmaguncha u yoqdan-bu yoqqa koptokdek irg‘itaverdilar. So‘ng esa kinokameralar tinib qoldi, teatr zulmatiga g‘arq bo‘ldi va bosma nashrlarning qudratli Niagarasi “Sof” maqolasining zaif bir jilg‘achasiga aylanib qoldi. Ishoning menga, “voqelikdan uzoqlashish” tushunchasi ham shubhali so‘zlar sirasiga kirib qoldi!

— Nahotki?

— Ha, ha! Har bir odam, der edi ular, haqqoniylikning yuziga tik qarashi shart. Faqat hozirnigina ko‘rib turishlari kerak. Bu toifaga kirmagan hamma narsa — bir pul. Ajoyib adabiy to‘qimalar, xayolot osmonida parvoz qilishlar — gullab-yashnayversin. Bir kuni yakshanba tongida, o‘ttiz yil muqaddam, 1975 yilda ularni kutubxona devoriga tikka qilishdi: Santa Klaus va Boshsiz chavandoz, Qorqiz va uy Devi, Onag‘oz — barchalari ho‘ngrab yig‘lar edilar! — va ularni otib tashlashdi, so‘ng qog‘oz qal’a va malika qurbaqalarni, keksa qirollar va “o‘sha zamondan buyon baxtli yashab kelayotgan” hammani yoqib yuborishdi (aslida u o‘sha zamondan buyon baxtli yashayapti, deb kim haqida aytish mumkin edi!). Bir vaqtlar Hech qachonga aylandi-qo‘ydi! Ular O’z mamlakati bosh suyaklari bilan birgalikda Sehrlangan Riksh xokini shamolda sovurdilar, Glinda mehribon va O’zmani chopib tashladilar, To‘pgulni spektroskopda bitta-bitta yulib yoyishdi, Jek Qovoqboshni esa Biologlar Ziyofatida dasturxonga tortib yuborishdi! No‘xot qobiqchasi to‘rachilik chakalakzorida qurib-qovjirab bo‘ldi!

Uyqudagi Go‘zal ilmiy xodim bo‘sasidan uyg‘onib ketgan va u o‘zining tibbiy ninasini suqqanda joni hiq etib chiqib ketgan edi. Alisani ular shishadan shunday bir narsani ichishga majbur qilishdiki, natijada qizgina ortiq: “Oldinga borgan sari yana ham qiziqroq bo‘laveradi!” — deb qichqira olmaydigan darajada mitti bo‘lib qoldi. Sehrli ko‘zguni ular bolg‘a bilan bir urib, chil-chil qilishdi va barcha Qizil Qirollar va Ustritsalar gumdon bo‘ldi!

U mushtumini qisdi. Ey xudo, hammasi xuddi hozir sodir bo‘lgandek yaqin tuyuladi-ya! Uning yuzi qizarib bo‘g‘ildi. Azbaroyi qattiq junbushga kelganidan mister Bigelou hang-mang bo‘lib qoldi. U bir-ikki kiprik qoqdi-da, oxiri uyga kirib dedi:

— Kechirasiz. Nima deyayotganingizni tushunolmayapman. Bu ismlardan hech nima anglayolmadim. Siz aytgan gaplarga qaraganda Gulxan faqat foyda bergan.

— Yo‘qoling ko‘zimdan! — qichqirib yubordi Stendal. — Ishingiz tugadi, endi qorangizni o‘chiring, to‘nka!

Mister Bigelou duradgorlarni chaqirdi-da, ketdi.

Mister Stendal Uy oldida bitta o‘zi qoldi.

— Quloq solinglar, hoy! — Murojaat qildi u ko‘zga ko‘rinmas raketalarga. — Sizlardan jon saqlayman deb,Sof Jonlar Marsga borib qolgan edi, sizlar bo‘lsangiz xudoning bermish kuni bu yerda ko‘paygandan-ko‘payib ketayapsiz, xuddi axlatga intilgan pashshalardek uchib kelganingiz-uchib kelgan. Men sizlarga hozir bir narsa ko‘rsataman. Yerda mister Poga qilgan qiliqlaringiz uchun ta’ziringizni beraman. Shu ondan ehtiyot bo‘ling! Esherning uyi o‘z ishini boshlaydi.

U osmonga qarab mushtumini do‘laytirib qo‘ydi.

Raketa qo‘ndi. Undan devday bir odam chiqib keldi. U uyga qaradi va uning kulrang ko‘zlarida norozilik va hayrat ifodasi ko‘rindi. Narigi tomonda uni ozg‘ingina bir odam kutib turgan xandaqdan sakrab o‘tdi.

— Ismi sharifingiz Stendalmi?

— Ha.

— Garret, Axloq Iqlimi boshqarmasi inspektori.

— E-ha, baribir Marsgacha yetib kelibsiz-da, Axloq Iqlimining nozirlari? Men bo‘lsam sizlarni qachon kelar ekan, deb o‘zimcha tusmollab turgan edim…

— Biz o‘tgan haftada kelgan edik. Tezda bu yerda xuddi yerdagidek tartib o‘rnatiladi. — U asabiy ravishda guvohnomasini Uy tomonga siltab qo‘ydi. — Qani, ayting-chi menga, mana bu nima, Stendal?

— Bu arvohli qal’a, xo‘p desangiz.

— Xo‘p demayman, Stendal, hech ham xo‘p demayman. “Arvohli” — yaramaydi.

— Juda jo‘n. Bu yil, 2005 yilda Haq taolomizga men bir mexanik ziyoratgoh qurdim. Unda mis ko‘rshapalaklar elektron nurlar bo‘ylab uchadilar, quyma kalamushlar plastmassa tagxonalarda izg‘iydilar, avtomat skeletlar raqs tushadilar, bu yerda avtomat qonso‘rarlar, hazilkashlar, bo‘rilar va oq arvohlar istiqomat qiladilar, kimyo va kashfiyotchilik barq uradi.

— Men xuddi shu narsadan qo‘rqqan edim, — dedi Garret jilmayib. — Sizning uyingizni surib yuborishga to‘g‘ri kelmasa deb qo‘rqaman.

— Kelishingiz bilanoq yo‘qlashingizni bilardim.

— Men ilgariroq uchib kelgan bo‘lardim, lekin biz aralashishimizdan oldin sizning niyatlaringizni bilib olmoqchi edik. Buzuvchilar va o‘t ochuvchilar komandasi oqshomga yaqin yetib kelishlari mumkin.

Yarim tunga borib, hamma narsa tag-tugi bilan vayron qilinadi, mister Stendal. Mening aqli noqisimcha, ser, siz, aytishim mumkinki, aynib qolibsiz. Qattiq mehnat bilan ishlab topilgan pullarni shamolga sovurish, axir sizda naqd uch million bo‘lgan edi-ya…

— To‘rt million! Ammo shuni hisobga olingki, mister Garret, meros olganimda men yoshgina yigitcha edim — yigirma besh million. Istagancha shamolga sovurishim mumkin. Umuman olganda bu yaxshi ish emas: u yoqdan qurilish tugadi-yu, bu yoqdan siz o‘z Buzuvchilaringiz bilan yetib kelibsiz.

Balki, O’yinchog‘im bilan jinday ko‘ngil ochishimga izn berarsiz, aytaylik loaqal yigirma to‘rt soatga?!

— Siz qonunni bilasiz. Unda aytilgan: hech qanaqangi kitoblar, hech qanaqangi uylar, arvohlar bilan bog‘liq bo‘lgan hech qanaqangi qonso‘rarlar, farishtalar yoki xayolotning boshqa kashfiyotlari ketmaydi.

— Siz yaqinda mister Bebbitlarni yoqa boshlaysiz!

— Siz bizga ancha-muncha tashvish keltirdingiz, mister Stendal. Protokollar saqlanib qolgan. 20 yil avvalgi. Yerda. Siz va sizning kutubxonangiz.