Ray Bradbury - Marsga hujum

— Hoy Spender, senga nima bo‘ldi o‘zi? Nega unday qilasan? — Gapning tagiga yetmoqchi bo‘lar edi ular.

Biggs qirg‘oqqa chiqib oldi-da, oyoqqa turdi, suv egnidan shildirab oqib, tosh plita ustiga tusha boshladi. U Spenderni ushlab turganlarini darhol payqadi.

— Xo‘sh, — dedi u va oldinga bir qadam tashladi.

— Bas qil! — o‘shqirdi kapitan Uaylder.

Spenderni qo‘yib yuborishdi. Biggs kapitanga qaragancha qimir etmay turardi.

— Bo‘pti, Biggs. Kiyimlaringni almashtirib ol. Sizlar esa, yigitlar, o‘yin-kulgini davom ettirishlaring mumkin! Spender, yur men bilan!

Xursandchilik yana boshlanib ketdi. Uaylder bir chetga o‘tdi-da, Spenderga burildi.

— Gap nimadaligini balki siz tushuntirib berarsiz? — dedi u.

Spender kanalga qaradi.

— Bilmadim. Vijdonim chidamadi. Biggsni deb. Barchamizni deb, mana bu g‘ala-g‘ovurni deb. Ey xudo, bu qanday bedodlik!

— Sayohat cho‘zilib ketdi. Ular bir dillarini yozib olmasa bo‘lmasdi.

— Lekin ularning hurmati qani, komandir? Odob tuyg‘usi qani?

— Siz charchabsiz, Spender, endi narsalarga sal boshqacha qaraydigan bo‘lib qolibsiz. Ellik dollar jarima to‘lab qo‘ying.

— Xo‘p bo‘ladi, komandir. Ammo biz ahmoqlarni qirib tashlayotganimizni Ularning ko‘rib turganini o‘ylasam, o‘zimni tutolmay qolaman.

— Ular deganingiz kimlar?

— Marsliklar, ho tirik, ho o‘lik bo‘lsin, baribir emasmi?

— Shubhasiz, o‘liklar, — javob berdi kapitan. — Bizning bu yerdaligimizni Ular bilishadi deb o‘ylaysizmi?

— Yangining paydo bo‘lishi haqida eski har doim hech narsa bilmaydi deysizmi?

— Qaydam? Siz ruhlarga ishonasiz, chamasi?

— Men mehnat bilan qilingan narsalarga ishonaman. Chor atrofda esa bu yerda qancha narsa qilingani yaqqol ko‘rinib turibdi. Bu yerda ko‘chalar bor, uylar ham bor, kitoblar ham bor, ehtimol, keng kanallar, soatli minoralar, garchi otlar uchun bo‘lmasa-da, suvloqlar ham bordir, ular, qandaydir uy hayvonlari, deylik, o‘n ikki oyoqli bir jonzot bo‘ladimi, biz qayoqdan bilib o‘tiribmiz, o‘shalar uchun.

Qayoqqa qaramang, hamma joyda foydalanilgan narsalar va inshootlar. Ularga teginishgan, ularni ko‘p asrlar davomida iste’mol qilishgan. Mendan so‘rang-a, foydalangan odamlar ularning ichiga qo‘ygan buyumlar qalbiga men ishonamanmi yo yo‘qmi? — men “ha” deb javob bergan bo‘lardim.

Ular bo‘lsa, atrofimizda — har qaysisining o‘z vazifasi bo‘lgan narsalar. O’z nomlari bo‘lgan tog‘lar. Bu narsalardan foydalanib biz o‘zimizni, albatta, noqulay sezamiz. Tog‘larning nomlari ham bizga qanaqadir g‘alati eshitiladi — biz ularni hisobdan o‘chirib tashlaymiz, qadimgi nomlarga bo‘lsa, jin ham urmagan, allaqaerda makon va zamonda mavjud ular, kim uchundir tog‘lar, ular haqidagi tasavvurlar aynan o‘sha nomlar bilan bog‘liq bo‘lgan. Kanallarga, shaharlarga, cho‘qqilarga biz bergan nomlar ulardan goh silkingandagi suvdek to‘zib ketadi. Biz Mars bilan har qancha daxldorlik qilmaylik, baribir haqiqiy munosabat hech qachon qaror topishi mumkin emas. Oxir-oqibat, bu bizni jinni qilib qo‘yadi va bilasizmi, biz Marsni nima qilamiz? Biz uning ichak-chavog‘ini ag‘dar-to‘ntar qilamiz, terisini shilamiz va o‘zimizning didimizga qarab boshqatdan kiyim bichamiz.

— Biz Marsni vayron qilmaymiz, — dedi kapitan. — U haddan tashqari buyuk va ulug‘vor.

— Iymoningiz komilmi? Biz yerliklarda buyuk va go‘zal narsalarni vayron qilish iste’dodi bor. Agar biz Misrda Qarnoq ehromi xarobalari orasida tamaddixona ochmagan bo‘lsak, buning sababi shundaki, xarobalar qiyalikda joylashgan va u yerda tijorat ishlari yurishmaydi. Ammo Misr sayyoramizning bir bo‘lagi, xolos. Bu yerda esa — bu yerda hamma narsa qadimiy, hamma narsa bir-biriga o‘xshamaydi. Biz bu yerda bir joyda turib olamiz-da, bu olamni rasvoi raddi ma’raka qilamiz.

Mana bu kanalni Rokfeller sharafiga nomlaymiz, mana bu toqqa qirol Georg nomini beramiz, dengizni Dyupon dengizi deb atay boshlaymiz, hov anovi yerda Ruzvelt, Linkoln va Kulij shaharlari bo‘ladi, lekin bularning barchasi noto‘g‘ri bo‘ladi, chunki har bir joyning o‘z xususiy nomi bor.

— Bu endi, siz qadimshunoslarning ishingiz, eski nomlarni kavlab topasizlar, bizlar-chi, biz xo‘p deymiz-da, ulardan foydalanaveramiz.

— Bizga o‘xshagan bir hovuch odamlar — barcha ishbilarmonlar va trestrlarga qarshimi? — Spender ma’dandan quyilgan tog‘larga qaradi. — Ular bu yerda paydo bo‘lganimizni, ularni rasvoi raddi ma’raka qilishimizni biladilar; bizni yomon ko‘rganlaricha ham bor-da.

Kapitan boshini chayqadi.

— Bu yerda yomon ko‘rish degan narsa yo‘q. — U shamolga qulog‘ini tutdi. — Ularning shaharlariga qarab fikr qiladigan bo‘lsak, ular yaxshi, chiroyli, dono odamlar bo‘lganlar. Ular o‘z taqdirlaridan rozi bo‘lganlar. Binobarin, nom-nishonsiz qirilib ketishlariga ham rozi bo‘lganlar, alam ustida oxirida hech qanday qirg‘inbarot urush ochishni xayollariga keltirmaganlar. O’z shaharlarini nest-nobud qilib o‘tirmaganlar. Biz shu paytgacha ko‘rgan barcha shaharlar to‘la-to‘kis saqlanib qolgan. O’ylashimcha, biz ularga o‘tloqda, maysazorda o‘ynab yurgan bolalarchalik ham xalaqit berayotganimiz yo‘q, — boladan nimani ham talab qilib bo‘lardi? Kim biladi deysiz, balki oxir-oqibatda bizni yaxshi tomonga o‘zgartirib yuborar. Biggs bizga mana bu ko‘ngilxushlikni tiqishtirguncha odamlarimizning odatdan tashqari xulq-atvorlariga hech e’tibor qildingizmi, Spender? Ular o‘zlarini qanchalik odobli, hattoki hadikli tutdilar! Bo‘lmasa-chi, bular bilan yuzma-yuz turib, shu narsani darhol fahmlaysanki, biz u qadar kuchli emasmiz. Biz bor-yo‘g‘i kalta ishton kiygan bolalarmiz, shovqintalab va qo‘nim topmas bolalar, ular o‘z raketachalari va atom qo‘g‘irchoqlari bilan o‘ynashdan boshqani bilmaydilar. Ammo qachondir Yer xuddi hozirgi Marsga o‘xshab qolgusidir. Binobarin, Mars bizni hushyor qilib qo‘yadi. Tamaddun tarixi bo‘yicha tayyor ko‘rgazmali qurol. Foydali saboq. Endi esa — boshingizni g‘oz tuting! Borib kayf-safo qilaylik. Ha. Jarima o‘z kuchida qoladi.

Biroq ko‘ngilxushlik tatimaydi. O’lik dengizdan qattiq shamol esa boshlaydi. U fazogirlar atrofida, kapitan va Jeff Spender atrofida uyur hosil qilar edi, ular sheriklari oldiga qaytib borishayotgan edi.

Shamol changni to‘zitar va charaqlagan raketani siypab o‘tar, akkordeonni chertar edi, chang almisoqdan qolgan sibizg‘ani qopladi. U kishilarning ko‘zlariga kirar va shamoldan havoda baland pardalarda allaqanday kuy sado berar edi. Birdan shamol qanday boshlangan bo‘lsa, shunday tindi.

Ammo ko‘ngilxushlik ham tingan edi.

Odamlar loqayd tim-qora osmon ostida harakatsiz qotib qoldilar.

— Qani yigitlar, bo‘linglar! — Top-toza, quruq kiyimda Biggs Spender qaramaslikka harakat qilib, raketadan sakrab chiqdi. Uning ovozini go‘yo hech kim eshitmagandek javobsiz qolaverdi. Go‘yo atrofda hech kim yo‘qdek. — Hammalaring bu yoqqa kelinglar!

Hech kim joyidan qimir etmadi.

— Hoy Uayti, sibizg‘ang qani?

Uayti qandaydir kuyni puflab chaldi. Sibizg‘adan soxta va beo‘xshov ovoz chiqdi. Uayti sibizg‘ani siltab, so‘lakni tushirdi-da, uni cho‘ntagiga joyladi.

— Bu qanaqasi, azaga kelganmisizlar? — tinib-tinchimasdi Biggs.

Kimdir akkordeonni mahkam quchoqlab olgan edi. U o‘layotgan jonivorga o‘xshab bo‘g‘iq ovoz chiqardi. Bor-yo‘g‘i shu.

— Bo‘pti, unda biz shisha bilan ikkalamiz ko‘ngilxushlik qilamiz. — Biggs raketaga suyanib o‘tirib oldi-da, cho‘ntak flyajkasini og‘ziga olib bordi.

Spender undan ko‘zini uzmasdi. Uzoq qimir etmay turdi. Keyin uning barmoqlari ohista, sekinlik bilan titrayotgan soni bo‘ylab yuqoriga o‘rladi, to‘pponchani paypasladi va charm g‘ilofni silay boshladi.