Ray Bradbury - Marsga hujum

— O’lgan, — dedi Xeteuey. — Men bir uyga kirgan edim. Bu ham shahardagi boshqa uylar kabi ko‘p asrlar muqaddam tashlab qo‘yilgan deb o‘yladim. Osmoniy kuchlar, u yerdagi murdalarning ko‘pligi! Xuddi kuzgi yaproqlardek taxlanib yotibdi! Xuddi quruq poyalardek va yongan qog‘oz bo‘laklaridek. Ulardan faqat shulargina qolgan, xolos. Ular yaqin-yaqindagina, uzog‘i bilan o‘n kun avval o‘lganlar.

— Boshqa shaharlarda-chi? Bitta-yarimta tirik jonni ko‘rgandirsiz, axir?

— Bitta ham ko‘rganim yo‘q. Shundan keyin men yana bir nechtasini tekshirib ko‘rdim. Beshtadan to‘rtta shahar ko‘p ming yillar avval tashlab qo‘yilgan. Ularning aholisi qaerga ketganini hech tasavvur qilolmayman. Har besh shahardan bittasida ahvol shu. Jasadlar. Minglab jasadlar.

— Nimadan o‘lganlar bular? — Spender yaqinroq keldi.

— Aytsam, ishonmaysiz.

— Ayting-chi, nima ekan?

— Suvchechak, — qisqagina javob berdi Xeteuey.

— Bo‘lishi mumkin emas!

— Xuddi shunday. Men tekshirdim. Suvchechak ekan. Uning ta’siri marsliklarga yerliklardan butunlay boshqacha ekan. Hamma gap moddalar almashinuvida ekan. Ular kuygan g‘o‘ladek qorayib qurib ketgan, mo‘rt laxtaklarga aylangan. Ammo bu suvchechak, bunga shubha bo‘lishi mumkin emas. Bundan shu narsa kelib chiqqadiki, York ham, kapitan Uilyams va kapitan Blek ham — har uchala sayyoh Marsgacha yetib borishgan. Keyin ularga nima bo‘lgani yolg‘iz xudoga ma’lum. Lekin biz shu narsani aniq bilamizki, ular marsliklarni shu ko‘yga solishgan.

— Hech joyda hayot alomati yo‘qmi?

— Ehtimol, bir qancha marsliklar vaqtida bir narsani anglab olganlar va toqqa chiqib ketganlar.

Ammo shunday bo‘lgan taqdirda ham qasam ichib aytamanki, marsliklardan qo‘rqmasa ham bo‘ladi, ular haddan tashqari oz. Marsliklarning qo‘shig‘i aytib bo‘lingan.

Spender qayrildi-da, yana gulxan oldiga o‘tirib, olovga tikildi. Suvchechak emish, yo tavba, suvchechakka balo bormi! Sayyora aholisi million yillar davomida rivojlanadi, o‘z madaniyatini takomillashtiradi, mana bunaqa shaharlar quradi, go‘zallik haqida orzu va tasavvurlarini har qanday yo‘llar bilan ma’qullatishga urinadi va — oxirida halok bo‘ladi. Bir qismi eramizgacha o‘lib — ularning muddati tugagan va ular jimgina jon berishgan, o‘limni sharaf bilan kutib olishgan. Ammo boshqalar-chi! Ehtimol, qolgan marsliklar dahshatli biron-bir kasallikdan qirilib ketishgandir! Hecham bunaqa emas. Ularning boshiga suvchechak yetgan, bolalar kasalligi. Bu kasallik Yerda hatto bolalarni ham o‘ldirolmaydi! Bu to‘g‘ri emas, adolatdan emas. Bu qadimgi yunonlarning buqoqdan o‘lib ketgan, mag‘rur rimliklarning esa ajoyib tepaliklarda so‘gal qirg‘in keltirgan degan cho‘pchaklarga ishonish bilan baravardir!

Biz asli marsliklarga dafn marosimlarini tayyorlab olishlariga, kerakli qiyofaga kirib olishlariga va o‘lim uchun biron-bir sabab o‘ylab topishlariga vaqt va imkon bersak bo‘lar ekan. Bunday emas-da, — allaqaerdagi sharti ketib, parti qolgan, ahmoqona suvchechak emish! Yo‘q, bunday bo‘lishi mumkin emas! Bu ular me’morchiligining ulug‘vorligiga, ularning butun olamiga aslo mos kelmaydigan gap!

— Bo‘pti, Xeteuey, endi tamaddi qilib oling.

— Rahmat, kapitan.

Bo‘ldi! Hammasi esdan chiqdi. Endi butunlay boshqa narsa haqida gaplashishyapti.

Xayol surishda davom etgancha Spender hamrohlarini kuzatardi. Tizzasidagi likopchada turgan ovqatga qo‘l ham urmadi. Havo yanada sovuqroq bo‘lgan edi. Yulduzlar yaqinroq kelib, yorqinroq charaqlay boshlagan edi. Agar kimdir ovozini haddan tashqari baland ko‘tarib gapira boshlasa, kapitan bosiqqina javob berardi, ular ham beixtiyor kapitanga taqlidan ovozlarini pasaytirar edilar.

Bu yerda havo shu qadar tozaki! Spender uzoq o‘tirdi, toza havodan to‘yib-to‘yib nafas oldi.

Vujudiga turfa bo‘ylar oqib kirdi, u hatto bular qanday bo‘y ekanligini ham anglayolmay qoldi: gulmi, kimyoviy moddami, changmi, shamolmi…

— Yoki bo‘lmasa, anovi Nyu-Yorkdagi voqeani olaylik, men mallasoch qiz bor-ku, — hah, oti nima edi-ya, esimdan chiqibdi… Ha, Ginni! O’shani ilashtirgandim! — Bo‘kirdi Biggs. — Qizmisan qiz edi-da o‘ziyam!

Spender g‘ujanak bo‘lib oldi. Uning qo‘llari titrardi. Ingichka yupqa qovoqlari tagidagi ko‘zlari besaranjom o‘ynardi.

— Ana shu Ginni menga aytadiki… — davom etdi Biggs.

Do‘stona qah-qah ko‘tarildi.

— Man ham uni bopladim! — qichqirdi Biggs shishani qo‘lidan qo‘yib yubormay.

Spender likopchasini bir chetga olib qo‘ydi. Salqin shamol epkiniga quloq tutdi. Oppoq Mars uylarini zavqlanib tomosha qila boshladi. Suvi qurib qolgan dengizdagi muz tog‘larining o‘zginasi…

— Zo‘r qizaloq edi-da, qiyomat! — Biggs shishani keng dahaniga to‘nkardi. — Qanchasini ko‘rdim — bittasi ham unaqa emasdi! Havoni Biggsning badanidan taralayotgan terning qo‘lansa hidi tutdi.

Spender gulxan o‘chguncha boshqa shox-shabba tashlamadi.

— Hoy Spender, uxlab qoldingmi, nima balo, o‘tindan tashlasang-chi! — qichqirdi Biggs va yana shishani so‘ra boshladi. — Ana shunaqa, bir kuni tunda biz Ginni bilan…

— Kosmonavtlardan Shenke ismli biri akkordeonini olib keldi-da, qornini urib qoqqan edi, bir dunyo chang ko‘tarildi.

— E-e, eh! — o‘kirdi u. — O’ynab-kulganing qoladi!

— Oh-hoh-ho! — bo‘shagan likopchalarini itqitib qolganlar unga jo‘r bo‘ldi.

Uchalasi bir qator bo‘lib oldi-da, burlesk qizlariga o‘xshab, lapar aytib qichqirgancha oyoqlarini o‘ynata ketishdi. Yana biror narsa o‘ynab berishni talab qilib, boshqalar chapak chalishdi. Cheroki ko‘ylagini yechib tashladi-da, ter qoplagan badanini yaltiratgancha chir aylana boshladi. Oydinning kumush nurlaridan uning kalta olingan sochi yaltirar, archilgan tuxumdek silliq yuzlari yalt-yalt qilardi.

Shamol qurib qolgan dengiz tubidagi yengil tumanni haydar edi, tog‘lardan ulkan qoyalar kumushrang raketaga va mo‘‘jazgina gulxanga ko‘z uzmay qarab turardi.

Shovqin-suron tobora avj olmoqda, raqqoslar soni ko‘paymoqda edi, kimdir zo‘r berib sibizg‘a chalar, yana biri papiros qog‘oziga o‘ralgan nayga puflar edi. Yana yigirmatacha shisha ochilib, ichilib ketdi. Biggs atrofda chayqalib aylanar va qo‘llarini silkitib, o‘yinga dirijerlik qilishga urinardi.

— Komandir, davraga! — qichqirdi Cheroki kapitanga va qo‘shiqni ola ketdi.

Kapitanning raqs tushishidan boshqa iloji qolmadi. U istamaygina raqs tusha boshladi. Uning sira chehrasi yorishmayotgandi. Spender unga qarab o‘ylardi: “Sho‘rlik! Bu qanday tun bo‘ldi? Nima qilishayotganini ham bilishmaydi-ya. Parvozdan oldin ularga bir yo‘l-yo‘riq berib qo‘ymasa, o‘zining loaqal dastlabki kunlarida Marsda risoladagidek tutishni tushuntirib qo‘ymasa bo‘lmaydi”.

— Bas, — kapitan davradan chiqdi-da, charchaganini bahona qilib o‘tirib oldi.

Spender kapitanning ko‘ksiga qaradi. Charchagan odamning ko‘kragi ko‘tarilib tushmas edimi.

Yuzida ham terdan asar yo‘q.

Akkordeon, garmon, musallas, qiyqiriqlar, raqs, hayqiriqlar, g‘ala-g‘ovur, idishlarning jangir-jungiri, qah-qah urib kulishlar.

Biggs chayqala-chayqala Mars kanali sohiliga bordi. U o‘zi bilan oltita bo‘shagan shishani olib olgan edi va bittama-bitta ularni chuqur moviy suvga irg‘ita boshladi. Cho‘kib ketayotib, shishalar qulq-qulq qilgan ovoz chiqarar edi.

— Men seni la’natlayman, la’natlayman, la’natlayman… — Chuldirab dedi Biggs. — Biggs, Biggs nomi bilan la’natlayman, ey Biggs kanali…

Kimdir qimirlashga ulgurishdan avval Spender shartta oyoqqa turdi-da, gulxan ustidan sakrab o‘tib, Biggs tomonga chopib ketdi. U avval Biggsning og‘ziga, keyin esa qulog‘iga zarba tushirdi. Biggs chayqalib ketdi-da, to‘g‘ri borib suvga quladi. Suv shaloplab ketdi. Biggsning tirmashib qaytib chiqishini kutgancha Spender jim qarab turdi. Biroq bu paytda boshqalar ham yetib kelib, — Biggsning qo‘lidan tortib chiqara boshlashgan edi.