Ганна Соўсь - Пасьля СССР. 25 гадоў незалежнасці

Як вы думаеце, колькі былых сакратароў ці інструктараў райкамаў, ці ЦК, ці абкамаў, прыйшло да нас? Ніводнага! Як і ніводнага генэрала ці палкоўніка не прыйшло да Статкевіча ў БЗВ у 1992 годзе, як ніводнага супрацоўніка адміністрацыі прэзыдэнта зараз не ідзе на плошчу, дзе Статкевіч зьбірае людзей (праўда, прыходзяць «людзі ў цывільным»).

Чаму?

Таму што што мог ім даць тады, у 91-ым годзе, Пазьняк? Усьведамленьне, што трэба працаваць на будучыню Беларусі. Дык вось што ім было да будучыні Беларусі — прапаную паглядзіць фрагмэнт вашага інтэрвію з Аляксандрам Фядутам.

Фядута: Я пасьля размаўляў з сынам аднаго з тагачасных дэпутатаў, які ўжо памёр. Мы калісьці вучыліся ў адным унівэрсытэце, і, нягледзячы на тое, што зь ягоным бацькам у нас былі вельмі складаныя стасункі, з гэтым хлопцам мы неяк пагутарылі. Я казаў: «Слухай, бацька ж шчыра верыў у будучыню краіны». І гэты малады чалавек сказаў: «Мой бацька? Ніколі. Ён думаў пра сябе».

Навумчык: Ну вось і адказ. Яшчэ дадам, што адрозна ад Украіны ці ад Літвы ў нас не было «беларускага Бразаўскаса» (былы першы сакратар ЦК кампартыі Літвы), у нас не было свайго Краўчука (былы сакратар ЦК па ідэалёгіі, які ўзначаліў разам з Чарнавілам на першым этапе рух за незалежнасьць). Нашы камуністычныя кіраўнікі проста адрыналі ідэю незалежнасьці, адрыналі усе нашыя прапановы. Але калі я думаю пра той час, прыходжу да высновы, што галоўнае мы зрабілі, пра што і сказаў у вашай перадачы Зянон Пазьняк.

Пазьняк: Трэба разглядаць зусім па-другому. Адбылася ўнікальная зьява. Сытуацыя была такая цяжкая ў Беларусі... Масква была ў шоку, у іх была прастрацыя на Лубянцы, яны ўжо пахавалі Беларусь, і тут раптам, незалежная Беларусь. І якім чынам? 30 чалавек на 345 дэпутатаў-камуністаў фактычна перамаглі гэты Вярхоўны Савет, дыктавалі свае ўмовы. Фактычна Вярхоўны Савет танцаваў пад нашу дудку. Усе праекты законаў — гэта былі нашы законы. Як так атрымалася, што гэтая малая група пры падтрымцы таксама ня ўсей нацыі, а толькі яе часткі перамагла ў Вярхоўным Савеце? Гэта абсалютна ўнікальная зьява. Гэта трэба расьсьледаваць, як гэта атрымалася. Гэта факт і гэта істотна. І таму пра якія памылкі можна гаварыць. Як раз увесь посьпех у тым, што не было зроблена памылак. Мы прайшлі па вастрыні ляза. Калі б мы рабілі нейкія памылкі, нас бы не было, бо мы былі малой групай. І ёсьць незалежнасьць. І паўтараю: незалежная дзяржава важней чым улада. 22 гады гады антыбеларуская ўлада нішчыць усё, нішчыць школы, аплёўвае нашу гісторыю, а Беларусь жыве. Моладзь расьце, незалежнасьць ёсьць. Дзяржава дае матрыцу для разьвіцьця нацыі, а не ўлада. І калі ёсьць дзяржава, ёсьць і ўлада. І цяпер мы бачым, што пры гэтым шалёным рэжыме тым ня менш Беларусь расьце, расьце новая беларуская нацыя. І ніякі Лукашэнка, ніякі рэжым ужо нічога ня зробіць, таму што самая важная наша каштоўнасьць — наша дзяржава, наша незалежнасьць. Яны была дасягнутая. І гэты цуд не ўпаў зь неба. Гэты цуд быў зроблены людзьмі з халодным розумам і гарачым сэрцам. Гэта трэба дасьледаваць.

Соўсь: Вы лічыце, сапраўды не было зроблена памылак?

Навумчык: Я думаю, што ў галоўным, у дасягненьні Незалежнасьці — так, памылак зроблена не было, бо на любым этапе, калі б былі памылкі, мы ня мелі б Незалежнасьці. Пазьняк мае рацыю. А ўлада — так, яна не памянялася, і я ня згодны з вызначэньнем падзеяў 1994 года як «народнай рэвалюцыі» — проста намэнклятура камуністычная саступіла месца намэнклятуры камсамольскай. І да вашага ранейшага пытаньня пра кропку незвароту. Мне здаецца, гэта 1992 год, калі Вярхоўны Савет адкінуў паўмільёны подпісаў, сабраных БНФ за рэфэрэндум аб датэрміновых выбарах. Часам кажуць, што віна Шушкевіча, што ён не прызначыў рэфэрэндум. Па Канстытуцыі ён ня меў права прызначаць рэфэрэндум — але ён меў права, і нават быў абавязаны неадкладна склікаць сэсію ВС для прызначэньня рэфэрэндуму, калі мы сабралі тыя подпісы. Але Шушкевіч паўгады цягнуў з гэтай сэсіяй, палітычная сытуацыя зьмянілася, і ВС рэфэрэндум не прызначыў. Я перакананы, што калі б выбары адбыліся тады, у 1992 годзе, можа быць, мяне не было б у Вярхоўным Савеце, можа быць, іншых нейкіх маіх калегаў не было б, але адназначна Вярхоўны Савет быў бы больш дэмакратычны, чым ён быў,прадстаўніцтва БНФ ім дэмпартый, якія тады нараджаліся, было б большым. І Беларусь была б іншай. Вось з 1992 году нам сапраўды толькі заставалася, што стрымліваць тое спаўзаньне краіны да аўтарытарызму.