Дубавец Сяргей - Дзёньнік прыватнага чалавека. Апавяданьнi, iмпрэсii, эсэ

Новая лiтаратура шукае сябе ў перакладзе расейскамоўнай гарадзкой рэчаiснасьцi на беларускую мову. Яе наканаваньне - прымiтывiзм, самавуцтва, "мэтодыка тыку". Старэйшыя пазiраюць на iх зь недаверам - цi ж выжывуць?

Можна было здагадвацца, што будзе канфлiкт або што пераемнасьцi ня будзе, але каб настолькi...

Пашыраная беларуская зьява найноўшага часу - бацька не пакiдае сыну нiчога iстотнага: нi дому, нi справы, нi капiталу, - i кожнае пакаленьне пачынае спачатку. Тое самае ў лiтаратуры. Але гэта - канстатацыя, а не апраўданьне.

Разам з тым, усё гэта аб'ядноўваецца ў пэўную агульнасьць. З школьных твораў гэта ўжо пачынае афармляцца ў лiтаратуру. Але гэта школа, у якой настаўнiкi схавалiся ад вучняў.

Можна здагадвацца пра тое, што iм балiць, але яны толькi здагадваюцца пра гэта самi. Нiчога не сьцьвярджаюць i нiчога не адмаўляюць.

- Скажыце мне, што вы ёсьць.

- Мы ёсьць!!! - яны крычаць гэта так, быццам ад таго, цi iх пачуюць, i сапраўды залежыць, ёсьць яны цi не. Але iх не чуваць.

- Скажыце, што вы ёсьць. Дайце якi-небудзь знак. Распалiце вогнiшчы. Калi вы жывыя... Хоць бы паварушыце рукой...

СЭЗОН ПАВЕТРАНЫХ ШАРОЎ

Ёсьць здарэньнi, якiя ня можна ўсьвядомiць. Мы iх толькi апiсваем. Гэта як апiсальны пераклад. Слова вырай выпроствае iстоту з ног да галавы, як бы вырастае ў табе, яно стала часткай твае сутнасьцi. Па-расейску яго можна перакласьцi толькi апiсальна: теплые края, перелетные птицы, время отлета...

Вайдас Даўнiс загiнуў у вiленскiм Нагорным парку на сьвяце паветраплаваньня. Ён не пасьпеў забрацца ў кошык, калi шар сарвала зь месца. Ён толькi зачапiўся й вiсеў на руках. Калi вышыня стала ўжо невыратоўная, за сто мэтраў, калега схапiў яго за куртку. Вайдас адпусьцiў рукi й высьлiзнуў з адзежы... Засталося ў яго пяцёра дзяцей.

Так выглядае "апiсальны пераклад" таго, што здарылася ўлетку, але што не даецца ўсьведамленьню. Нехта назваў ягоную сьмерць недарэчнай, нехта - артыстычнай. Што да мяне, дык я так i не паверыў. I не таму, што ня быў тады ў парку. Проста бываюць рэчы, усьведамляць якiя няма анi сэнсу, анi тым больш жаданьня. Адразу пачынаеш разважаць: хто гэтым усiм кiруе? А такiя развагi нi да чаго не прыводзяць.

Мусiць, добра быць акуратным каталiком-лiтоўцам. Яны ведаюць, дзе аднялося, а дзе прыбыло, i куды мы ўсе йдзем. А я ня ведаю. I што нi кажы, гэтае няведаньне - маё. Я ведаю, што нiколi ня буду верыць. Мне проста няўтульна, быццам аднялася нейкая здольнасьць. Як бы горш стаў бачыць, чуць, рухацца, а прычыны - няма.

На саракавы дзень пасьля гiбелi Даўнiса нас, супрацоўнiкаў "Нашай Нівы", запрасiлi ў вiленскую Малую Залю Барока на вечар памяцi нашага калегi й раўналетка. У Лiтве Даўнiс займаўся прыблiзна тым, чым мы займаемся ў Беларусi - пiсаў i выдаваў лiтаратуру. Нехта назваў яго домам культуры ў адной асобе. А фiлёзаф Шлёгерыс сказаў, што сьмерць Даўнiса на працёртым палатне сучаснай лiтоўскай культуры сталася вялiзнаю дзiркай, i яго няма кiм замянiць.

Мы слухалi Баха, i кожны, напэўна, думаў пра чалавека на маленечкiм здымку, што стаяў на аргане.

Даўнiс быў зьвязам адноўленае "НН" зь Лiтвою, зь лiтоўшчынай. Як для мяне, дык - самы трывалы й надзейны зьвяз, стары сябра. Мне заўсёды здавалася, што я пачуваю сябе зь iм як крыху больш гарачай пароды чалавек, гэткi "парывiсты славянiн", Мiця Карамазаў. Як гэта растлумачыць?.. Больш шырокiя й нязграбныя рухi й думкi... Гэтага нельга было схаваць цi ўтаймаваць, бо гэта ў крывi. У ягонай i ў маёй.

Але зараз я злавiў сябе на думцы, што, трапляючы ў асяродзьдзе маiх маскоўскiх калегаў, я заўсёды пачуваюся зь iмi ня кiм iншым, а менавiта Даўнiсом. I ўжо не магу анi адкрыцца, анi ўзбудзiцца болей, чым дадзена. I гэта ўжо яны пачуваюцца са мною Мiцямi Карамазавымi. А я - Даўнiс. I калi яго сапраўды больш няма, то гэта ад яго ўва мне й застанецца назаўсёды. Нават калi я ня буду ведаць, як гэта назваць.

Старыя сябры не памiраюць. Яны, як сваякi й блiзкiя людзi, уваходзяць у нас самiх i застаюцца там, i ўжо разам з намi ўваходзяць у iншых. Магчыма, так памнажаецца сьвет...

* * *

Дзiўна, што з усiх маiх апiсаньняў мiнулага сэзону ягонымi знакамi застаюцца словы неўразумелая сьмерць i паветраны шар. Яны ўвесь час спалучаюцца мiж сабою (як i ў прыкладзе з амэрыканскiмi падарожнiкамi, якiх зьбiлi над Беларусяй), надаючы ўсяму, што адбываецца, нейкi камiчна-трагiчны зьмест. Што можа быць лепшаю антытэзаю сьмерцi, чым паветраны шар? Нiхто й блiзка ня думаў, што ў нас будуць забiваць амэрыканскiх спартоўцаў. Нiхто й блiзка не дапускаў, што можа памерцi Барыс Сачанка.