Уладзімір Караткевіч - Крытыка

Што сказаць аб новай яго кнізе? Перш за ўсё, гэта добрая кніга. І яшчэ — гэта кніга народная і інтэрнацыянальная адначасова. Таму што без разумення душы свайго народа — суседа не зразумееш. Я прачытаў яе, і хоць я не навічок у блуканні па паэтычных украінскіх сцежках — мне здалося, я лепей зразумеў і Львоў (у якім мне не даводзілася бываць), і людзей гэтай зямлі, і Маркіяна Шашкевіча, заклапочанага лёсам Галіччыны і яе словам, і Івана Франко, і вадаспады Прута, і многае-многае іншае. А гэта азначае — кніжка дасягнула мэты. Бо менавіта так ідзе знаёмства між суседзямі. Бо паэзія — гэта зведанне душ, і выхаванне душ, і крык душ; і калі хочаш ведаць суседа — ведай перш за ўсё яго паэзію.

Я не скажу, што гэты зборнік без недахопаў. Так не бывае, асабліва калі палову недахопаў складаюць недахопы росту. Ёсць вершы проста слабыя, накшталт верша "Мое небо", ёсць псеўдафіласофскія, накшталт "Вогнища на шляху", ёсць і проста рытарычныя. Вось, напрыклад:

Звычайная гульня словам, якое не нясе поўнай нагрузкі.

Але гаварыць пра гэтыя вершы не хочацца. Хочацца хутчэй перайсці да таго, што радасна здзіўляе, аб чым гаварыць заўсёды прыемна, — да цуда сапраўднай высокай паэзіі, якая абпальвае паэта "рудым старукім полымем", "як клён на вятры", якая адмаўляе бязвольнасць, абыякавасць і жорсткасць.

У Лучука, як у кожнага сапраўднага паэта, выключны слых, які адрознівае ўсе сем фарбаў гукаў, выключнае пачуццё да дэталі, калі "сіне глядзяць на шлях з-пад зялёных далоняў ільны", выключны зрок, зрок мастака, які ведае, што цені ад прадметаў рознакаляровыя (мастакі гэта ведаюць даўно, а многія з паэтаў, на жаль, пачынаюць разумець толькі цяпер). Паэт ведае, што ад полымя — чырвоны цень, ад голуба — шызы, ад клёна — зялёны, і прымае ўсе рознакаляровыя цені, акрамя аднаго — чорнага ценю ад подлага чалавека.

Але гэта не галоўнае. Галоўнае, без чаго немагчыма ўявіць сабе паэта, гэта добрае, шырокае сэрца, адкрытае ўсім радасцям і гаротам, усяму дабру і злу свету. Гэтае сэрца не можа быць абыякавае. Яно смяецца з людзьмі, шкадуе і любіць іх, і кожны боль кожнага чалавека асядае на яго, як на растрывожаную, адкрытую рану.

Добры (нягледзячы на трохі няўдалую, зніжаную канцоўку) верш "Відозва до лікарів" і верш "Родильний будинок", дзе паэт з такой пяшчотай гаворыць аб ружовай пупышцы кулачка свайго трохдзённага сына, таксама паднятай у пратэсце супроць смерці разам з кулаком Хікмета і парэпаным кулаком калгасніцы. Добры і радасны верш "Сніжинки" ("Пралескі"), у якім кветкі скачуць з сакавіком і плюхаюцца белымі ручкамі ў сонечнай палонцы.

Але, безумоўна, самы добры і трывожны верш зборніка — "Роси". Ёсць радкі проста выключныя. Вось слухайце:

Часам бываюць у жыцці чалавека радасныя нечаканасці. Я нядаўна "знайшоў сякеру пад лавай" — адкрыў для сябе польскага паэта Цыпрыяна Норвіда. А адкрыўшы — літаральна закахаўся ў яго вершы. І вось, чытаючы "Роси", я ўвесь час лавіў сябе на думцы, што недзе я чытаў вершы такога самага запалу, сілы, чалавечнасці, хоць і зусім непадобныя. Потым успомніў. Гэта была "Жалобная рапсодыя на смерць Бема" Норвіда.

Паўтараю, гэта было зусім непадобна. Але гэта было і падобна вышэйшым падабенствам, бо абодва вершы нарадзіў аднолькавы боль па загубленых чалавечых жыццях.

Шмат добрых вершаў у зборніку. Вось "Сповідь Маркіяна Шашкевича…" — верш пра папа, які здолеў стаць паэтам, а ўласна — верш пра мову: