Генадзь Бураўкін: Тры старонкі з легенды

— Не. Я прывычная. Як стамлюся, скажу...

...Неяк каля Магілёва былі вайсковыя манеўры — і да іх у дзіцячы дом у госці прыехаў Варашылаў. Што рабілася! Надзя не магла тады паверыць — жывы Клім Варашылаў, савецкі маршал! Песні пра яго спявалі, вершы вучылі — вось ён тут, разам з імі... Пра сустрэчу гаварылі доўга, хлапчукі адмахваліся ад дзяўчынак: што вы, мы вось станем салдатамі, камандзірамі, і Варашылаў будзе нам даваць загады...

Паглядзелі б хлапчукі на яе цяпер...

Ваня зноў тузануў за рукаў:

— Ну, хопіць табе. Дай я...

Яна аддала яму вяроўчыну і запыталася:

— Што, замерз?

— Не, - крутнуў галавой Ваня.— Мы хутка ідзём... Але ж нельга, каб ты адна...

Надзя агледзелася. Гэтыя мясціны яна ведала. Не адзін раз прыходзіла сюды ў разведку, выглядала ўсё, запамінала. Хутка яны абыдуць стараной Гарадок, і можна будзе выбірацца на шашу. К таму часу зусім развіднее.

— А сёння цяплей, чым учора,— зазначыла яна.— Адпусціў мароз. Можа, адліга будзе...

— Можа,— азваўся Ваня і летуценна дадаў: — Вось каб мяцеліца...

— Ага,— падхапіла Надзя.— Гэта было б здорава! Завіруха мяце. Ноч. А мы са сцягамі... Справіліся б за гадзіну. Ніхто б не заўважыў...

Яны ўжо выбраліся на шашу і пайшлі шпарчэй. Санкі з мётламі лёгка каціліся ззаду.

— Ты ніколі не быў тут? — запыталася Надзя.

— Не. Мяне ў разведку пасылалі ў другі бок, пад Езярышча.

Гаворка не клеілася. Можа таму, што яны зусім не ведалі адно аднаго. А хутчэй за ўсё таму, што абое ўвесь час думалі, як іх сустрэне Віцебск, што ім рыхтуе сённяшняя ноч...

Каля ўваходу ў горад іх спынілі паліцэйскія. Доўга разглядалі даведкі, а потым адзін стаў іх абшукваць, а другі скінуў з санак мётлы. У Надзі пахаладзела ў грудзях, калі ён ухапіў якраз тую, з сакрэтам, і выскаліўся:

— Дубцы добрыя будуць... А?.. Можа, паспрабуем?.. Але той, што абшукваў Надзю і Вашо, змрочна прыкрыкнуў:

— Хопіць. Развесяліўся... Аддай малым!.. А вы,— спадылба бліснулі халодныя сінія вочы,— джгайце хутчэй. Гандляры!.. Каму патрэбны ваш тавар?..

Узяўшы мётлы, Ваня з Надзяй подбегам кінуліся ў горад.

На вуліцах было ціха і пуста. Надзі здавалася, што іх крокі чуваць на добрую вярсту, а ў спіны ім глядзяць сотні чужых вачэй... Пуста, ціха... Як быццам усс яшчэ спяць. А ўжо ж за поўдзень...

Надзя ішла наперадзе і не азіралася, быццам баялася, што Ваня ўбачыць, як раптам усё ў ёй сціснулася ў камячок. Яна не магла зразумець, што яе так насцярожыла. Паліцэйскія? Не. Хіба гэта першы раз! Адчуванне блізкай небяспекі? А калі яе не было... Прыгнятала хітрая і непрывычная цішыня, бязлюднасць. Здавалася, вуліцы няма канца.

Калі яны, нарэшце, дайшлі да Полацкага базару, Надзя з палёгкай уздыхнула. Тут было людна. Натоўп рухаўся, гаманіў, нават смяяўся. Выгуквалі дзядзькі:

— Новыя боты!.. Хромавыя!.. За хлеб...

— Махорачка-гарладзёрачка... Каму на сэрцы цяжка, памагае зацяжка...

— Кажух! Кажух!.. Мяняю на соль...

Надзя падміргнула Ваню: «Ну, пайшлі!» —і падалася ў кіпень натоўпу.

— Мяцёлкі! Мяцёлкі!.. Каму мяцёлкі?..— крыкнула яна.— Бярыце мяцёлкі!.. Мяцёлкі!..

На іх ніхто не звяртаў увагі, быццам іх наогул не існавала. Побач стракатала тоўстая жанчына:

— Іголкі... Іголкі... Магазінныя... Магазінныя іголкі... Мяняю на цукар... Мяняю на цукар...

Надзя праціснулася далей:

— Мяцёлкі! Мяцёлкі!..

Але і тут не цікавіліся мяцёлкамі.

— Булён!.. Булён!.. З мясам... Булён з мясам! — паблізу тоненькім голасам залямантавала старэнькая бабуля, і да яе кінуліся з усіх бакоў.

Надзя спынілася.

— Ды ну іх! — злосна махнула рукой.— Пайшлі, Ваня, дзе-небудзь прысядзем... Ногі падгінаюцца. Стамілася.

Яны адышліся ўбок, прымасціліся на санкі. Тут сядзелі дзве немаладыя жанчыны, прадавалі журавіны. Гандаль у іх ішоў слаба, і яны дзяліліся навінамі:

— Пецьку Кулінінага ведаеш? У паліцыю запісаўся. Кажа, канец нашай уладзе. Саветы, кажа, разбіты, немец Маскву бярэ.

— А-а, чаго цяпер толькі не гавораць...

— Кажа, глядзеў немцавы танкі. Кіно яму паказвалі... Самалёты, пушкі... Сілы такой, кажа, на цэлым свеце няма.

— Ды ўжо сіла ў іх ёсць.

— I, кажа, не выкруцішся ніяк. Або служы немцу, або канец табе.

— Пачакаў бы трошкі. Чаго ўжо так спяшыць?

— Куліна прасіла. Ды ў яго свой розум. Кажа, чакаць далей — пустое дзела. Пакуль усе чакаюць, можна месца добрае заняць...

— Якое там месца... сабачае...

Надзя ажно падскаквала на санках — так ёй не цярпелася кінуцца да цётак, крыкнуць, што маніць Пецька, што вернуцца нашы, што ніколі не ўзяць фашыстам Масквы. Але нельга. Трэба маўчаць. Трэба прыкідвацца абыякавай...