Генадзь Бураўкін: Тры старонкі з легенды

На стале была разаслана вялікая карта, уся ў чырвоных і сініх паметках. Скуматаў схіліўся над ёй. Побач з ім стаў Дз'ячкоў. Надзя нясмела прымасцілася збоку.

— Вось Віцебск,— аловак Скуматава ўпёрся ў вялікі кружочак.— Бачыш, дарогі?.. Во гэта — гарадоцкая шаша... Вось Гарадок... А гэта — наш атрад. Заналючкі... бачыш? Мяжа, Карасёва і — Заналючкі... Дык вось трэба ісці ў Віцебск.

— Я гатова,— падхапілася Надзя.

— А ты не спяшайся.— Скуматаў паклаў ёй на плячо руку.— Пайсці — не фокус. Справу зрабіць і вярнуцца трэба. А гэта — цяжэй. Трэба ў Віцебску вывесіць чырвоныя сцягі. Хутка свята...

— Ага, Кастрычнік,— кіўнула галавой дзяўчынка.

— Дык вось перад святам хочацца вестачку падаць віцяблянам. Хай бачаць, што ўлада наша жыве і здавацца не збіраецца...

— Дык я гатова.

I зноў Скуматаў спыніў яе:

— Не спяшайся. Да канца слухай... З такім заданнем мы пасылалі ўжо адну групу. Тыдзень назад. Усе загінулі... Подступы да горада добра ахоўваюцца, у горадзе поўна фашыстаў і паліцаяў.

— Дык што, вы думаеце, я спалохаюся? — нават трошкі пакрыўдзілася Надзя.— Вы мяне ведаеце...

— Таму і паклікалі,— сказаў Дз'ячкоў.— Акрамя смеласці тут яшчэ і хітрасць патрэбна. Каб на ражон не лезці... Як ты сцягі ў горад пранясеш?

Надзя задумалася.

— У торбе, пад акрайцамі хлеба...— Але перадумала: — Не... Абматаюся... пад адзеннем...

— Абматаешся? Так рабіла першая група...

Надзя разгубілася: больш нічога не магла прыдумаць. Але ж не можа быць, каб не было нейкага хітрага ходу.

— Дык вось што,— Скуматаў пасадзіў яе на крэсла.— У нас ёсць план. Ён зацверджаны. Па ім будзеце дзейнічаць разам з Ванем.

Толькі цяпер Надзя заўважыла ў цёмным кутку незнаёмага хлапчука. Ён чысціў наган.

— Хадзі сюды, Ваня,— паклікаў яго Дз'ячкоў.— Пазнаёмцеся. Вам з Надзяй разам ісці...

Ваня быў сярэдняга росту, цёмнавалосы. На выгляд — гадоў чатырнаццаці-пятнаццаці. Надзя акінула яго прыдзірлівым позіркам: росту яны аднолькавага, яна пават, можа, трошкі вышэйшая.

— Дык вось якія справы,— Скуматаў абняў іх за плечы.— Вас у горад прапусцяць лягчэй, чым дарослых. Гэта раз. А па-другое, вы проста павезяце на базар мяцёлкі.

Надзя з Ванем пераглянуліся.

— Так, мётлы. Самыя звычайныя, якіх мы вам сёння навяжам цэлую гару. Толькі тры мяцёлкі будуць... з сакрэтам. Перад тым, як насадзіць іх на палкі, мы палкі абкруцім чырвонай тканінай...

— Здорава! — не ўтрымалася Надзя.

— Ага. I проста,— падтрымаў Ваня.

— Але гэта палавіна справы. Другую вам давядзецца рабіць самім. Будзе нялёгка. Надзя трошкі ведае Віцебск. Так што, Ваня, ты трымайся ў горадзе яе. Але і стрымлівай, дзе трэба... А то я цябе ведаю,— Скуматаў пагразіў Надзі пальцам,— палезеш, куды не просяць. А нам вы жывыя патрэбны. Адным словам, задача ясная?.. Ну тады ідзіце, добра пад'ешце. Мы хлопцам далі загад накарміць вас уволю. Паспіце. Недзе ноччу рушым. Да Гарадка давязём, даведкі дадзім, каб усё ў парадку было...

Ля самага Гарадка партызаны спыніліся. Мікола Буцілёў у перадсвітальным змроку агледзеў яшчэ раз Ваню і Надзю.

— Ну што ж, жабракі з вас проста натуральныя... Нават мне хочацца вам хлебца даць. Але...— ён палез за пазуху,— замест хлеба даю вам паперкі. З сапраўднымі нямецкімі пячаткамі, з подпісамі. Ажно шкада аддаваць... Ну... Бярыце... Дзякуйце...

Ваня яшчэ раз памацаў, ці добра ўзязаны мётлы, і Надзя ўзялася за санкі.

— Ну,— падаў ёй руку Буцілёў,— шчасліва! Чакаем вас заўтра, паслязаўтра. Бульбы наварым, сала насмажым. Так што старайцеся...— I не стрымаўся, каб зноў не пажартаваць: — Страшна будзе, крычыце: «Мама!..»

Мама... Мікола не ведаў, як даўно Надзя нікому не гаварыла гэтае слова. А яна, мабыць, недзе ёсць, жыве, яе маці. Толькі Надзя яе забыла, нават голасу не памятае. Яна ўжо звыклася з думкай, што няма ў яе бацькоў. Былі... Быў бацька, пячнік і кравец, які не мог тыдня ўседзець на адным месцы. Хадзіў па вёсках і ўлетку, і зімой, шыў боты, кажухі, клаў печы. I ўсюды з ім хадзіла яе маці... і сёстры, і браты. Колькі іх было, сясцёр і братоў, Надзя і цяпер толкам не ведае. Памятае толькі, што многа... У нейкай вёсцы яе пакінулі — ці то ў сваякоў, ці то ў знаёмых. Казалі, быў неўрадлівы год, не хапала хлеба... Трапіла потым у Магілёў, у дзіцячы дом...

Святлейшых успамінаў, чым дзетдомаўскія, у Надзі не было. Гэта была сапраўдная казка — светлы будынак, школа, бібліятэка, гульні, акрабатычны гурток. «Рабінзон Круза» — любімая кніжка. Перачытала яе тры разы...

— Можа, давай я павязу санкі? — перабіў яе думкі Ваня.— А то стомішся...