Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Толькі пад'ехалі, як у нас спусціла кола. Васька саскочыў і пачаў аглядаць яго. Мы таксама вылезлі. Насоса ў нас не было. Мы пачалі азірацца і ўбачылі, што з-за адной хаты тырчыць кузаў аўтамашыны.

— Пайду да шафёра і вазьму ў яго насос,— сказаў Васька і пабег у той бок. Мы засталіся каля машыны і пачалі сачыць за ім. Ён прыблізіўся да аўтамашыны і раптам, як заяц, адскочыў ад яе і, тулячыся бліжэй да будынкаў, павярнуў назад. Мы ўстрывожыліся. Ён падбег, усхваляваны, і паведаміў, што там немцы. Нас ахапіў страх. Мы адцураліся матацыкла і кінуліся ў кусты, якія раслі ля самай дарогі. Селі і пачалі назіраць, што будзе далей.

У гэты час з нашага боку загрукатала артылерыя, і над галовамі са свістам паляцелі снарады. Яны падалі ў другім канцы вёскі. Адзін з іх трапіў у дом, дзе стаяла аўтамашына. Дом разляцеўся на шматкі. Нам зрабілася страшна, і мы рашылі схавацца ў больш надзейнае месца. Насупраць стаяў дом без акон. Мы хуценька ўскочылі ў яго. Ён быў пусты. Мы зайшлі на кухню, дзе акно было цэлае, і селі на падлогу. Васька як смялейшы узлез на падаконнік, каб паглядзець, што робіцца на двары. У гэты момант недалёка ад дома разарваўся снарад. Шкло ў акне разляцелася і асколкамі рассекла Ваську шчаку. Па твары пацякла кроў. Васька адбег у куток і пачаў выціраць, Я і Колька маўчалі.

Праз некалькі хвілін артылерыйская страляніна спынілася, і мы пачулі кулямётныя і вінтовачныя стрэлы. Яны ўсё больш і больш мацнелі і набліжаліся. Я зацікавіўся і падышоў да акна. Тое, што ўбачыў, прымусіла мяне ўздрыгануцца ўсім целам. З саду выскачыў высокі немец і накіраваўся ў наш дом. Зброі ў нас не было. «Ну, капут нам усім»,— падумаў я і са страхам пачаў сачыць за немцам. Узбегшы на ганак, ён чамусьці спыніўся, пастаяў некалькі секунд і пабег назад. Падбег да ўборнай і схаваўся ў ёй.

Я павесялеў і толькі цяпер расказаў хлопцам, якая небяспека нам пагражала. Сябры таксама занепакоіліся. Мы збіраліся ўжо ўцякаць з дома, як раптам у вёсцы раздаліся крыкі «ўра». Мы здагадаліся, што гэта наступаюць нашы, і падскочылі да акна. Нашы пехацінцы, прыгінаючыся, перабягалі ад хаты да хаты. Страху нашага як і не было. Мы кулём выскачылі з дома і пабеглі ім насустрач. Убачыўшы нас, байцы здзівіліся і спыталі, адкуль мы ўзяліся. Мы расказалі. Яны засмяяліся і, сказаўшы: «Ого, ваякі, з адным матацыклам сяло ўзялі!» — пабеглі наперад.

Толькі цяпер я ўспомніў пра немца.

— Хлопцы, давайце паглядзім, дзе ён,— сказаў я.

Мы цішком падбеглі да ўборнай. Я вырваўся наперад і адчыніў дзверы. Перада мной стаяў той самы немец. Бачачы, што нас трое, ён падняў угору рукі. У яго каля ног ляжаў пісталет. Я хутка падняў яго. Ён быў пусты. Бледны, перапалоханы немец адной рукой дастаў з кішэні фотакарткі і падаў мне. На фота была знята жанчына з дзіцем. Я падумаў, што гэта яго жонка.

— Ком! — крыкнуў я. Немец выйшаў.

Мы прывялі яго да матацыкла. Я і Васька засталіся вартаваць, а Колька пабег шукаць нашых байцоў. Хутка ён вярнуўся з старшым лейтэнантам. Мы перадалі яму немца. Старшы лейтэнант выняў з планшэткі блакнот і запісаў, што такія-та выхаванцы такой-та часці затрымалі нямецкага афіцэра.

Мы прыехалі ў часць і далажылі палкоўніку аб сваіх прыгодах. Палкоўнік усердзіўся, што мы паехалі без дазволу, і загадаў адабраць матацыкл і даць нам па пяць сутак гаўптвахты. Мы адседзелі як міленькія. А калі нас выпусцілі, былі здзіўлены: нам была аб'яўлена падзяка і вернуты матацыкл.

ЮРЫЙ МАМАЧКІН (1930 г.)

Летам 1943 года на нашу вёску Наваселле Прапойскага раёна напалі немцы. Абступіўшы яе кругом, яны выгналі людзей на пляц, пасярэдзіне вёскі. Людзей раздзялілі на дзве роўныя часткі — моладзь і старых з дзецьмі.

Маладым дзяўчатам і хлопцам загадалі пагружацца ў аўтамашыны. Іх вывезлі з вёскі. Старых, жанчын і дзяцей загналі ў калгасныя будынкі, дзе ляжала салома, аблітая газай. Дзверы забілі, а навокал расставілі кулямёты. Будынкі падпалілі.

Стогны, праклёны, плач дзяцей і жанчын чуліся сярод трэску агню і страляніны. Некаторыя спрабавалі выскачыць з агню, але немцы расстрэльвалі іх на хаду.

Мама была на двары і немцаў заўважыла, калі яны забягалі ў суседнія хаты. Пад падлогай у нас было зроблена сховішча, і мы ўтраіх схаваліся туды. Я чуў, як немцы ламалі і варочалі ўсё, што траплялася пад рукі. У некаторых месцах узрывалі падлогу, але не над склепам; мы сядзелі каля сцяны ў другім месцы. Нарэшце немцы пакінулі хату і выйшлі. Мы моўчкі сядзелі ў склепе і ўслухоўваліся ў навакольны шум. Была чутна страляніна, крыкі і плач людзей, трэск агню. Пажар нас вельмі палохаў, бо магла загарэцца і наша хата.