Пятро Казак: Беларускі нацыяналізм. Даведнік

Беларускі нацыяналізм - гэта вызвольны, аб'яднаўчы грамадзка-палітычны рух, які на аснове яднаньня ў суцэльны фронт усіх паборнікаў дзяржаўнай самастойнасьці мабілізуе найшырэйшыя народныя масы да барацьбы за волю народа й чалавека, за нацыянальную, палітычную ды сацыяльную справядлівасьць, за аднаўленьне на беларускіх этнічных землях Беларускай Незалежнай Нацыянальнай Дзяржавы - адзінага гаранта існаваньня й працьвітаньня нацыі.

«Беларускі нацыяналізм - гэта дух адвечнай стыхіі, тая магутная, безупынна палаючая ў гушчы народных масаў сіла, што векавечна зьберагала, зьберагае і будзе зьберагаць нацыю перад зьнішчальнымі ўдарамі».

У даведніку «Беларускі нацыяналізм» зьмешчана інфармацыя пра арганізацыі, партыі, фармацыі й асобы беларускіх нацыяналістаў ХІХ-ХХ стагодзьдзяў. Дагэтуль падобнага выданьня ў Беларусі не існавала. Мы паспрабавалі сабраць пад адну вокладку матэрыялы, многія зь якіх і сёньня знаходзяцца ў маладаступных крыніцах.

У кнізе зьмешчаны зацемкі пра розныя, іншы раз варожыя арганізацыі. Таксама былі няпростымі адносіны паміж некаторымі асобамі. Мы ж пастараліся аб'ектыўна паказаць іх дзейнасьць, зводзячы да мінімуму камэнтары й ацэнкі.

На жаль, у гісторыі беларускага нацыяналізму яшчэ застаецца шмат «белых плямаў». Таму мы не змаглі адлюстраваць у даведніку ўсе пэрсаналіі й распавесьці пра ўсе нацыяналістычныя арганізацыі, якія існавалі. Інфармацыя пра іх усё яшчэ ляжыць у спэцсховішчах. Магчыма, у будучыні зьявіцца больш дасканалае выданьне па гісторыі беларускага нацыяналізму.

З пэўных прычын, мы адмыслова не закраналі ў гэтым выданьні беларускі нацыяналістычны рух апошняга дзесяцігодзьдзя.

Пятро Казак, укладальнік

Незалежніцкая арганізацыя, якая існавала ў Заходняй Беларусі й на эміграцыі ў 1924-38 гадах і аб'ядноўвала беларускіх студэнтаў, пераважна нацыяналістаў. Арганізацыя ўваходзіла ў Міжнародную студэнцкую канфэдэрацыю ды на яе зьездах распаўсюджвала інфармацыю пра паняволены й падзелены акупантамі беларускі народ і Беларусь. АБСА мела за мэту згуртаваньне ўсіх беларускіх студэнцкіх арганізацый для сумеснай працы на ніве беларускага адраджэньня. Штаб-кватэра АБСА знаходзілася ў Празе, дзе на розных мовах выдаваўся «Бюлетэнь АБСА». Пры арганізацыі існавалі аддзелы міжнародных зносін, прэсы, эканомікі ды іншыя. У 1930 годзе ў АБСА ўваходзіла 540 студэнтаў-беларусаў, а за ўвесь час яго існаваньня - тысячы маладых людзей. З АБСА выйшлі дзесяткі выдатных дзеячоў Беларускага Супраціву: Міхал Вітушка, Мікалай Шкялёнак, Вітаўт Тумаш, Станіслаў Станкевіч, Мікола Чарнецкі ды іншыя. АБСА спыніла сваё існаваньне ў 1938 годзе, у сувязі з цяжкім фінансавым становішчам, з малым лікам беларускіх студэнтаў у Эўропе ды моцнымі нападкамі расейскіх эмігранцкіх і польскіх шавіністычных студэнцкіх арганізацый.

Беларускі палітычны й вайсковы дзеяч, выдавец, публіцыст. У 1907-14 гг. выдаваў у Коўне газэту «Северо-западный телеграф». З 1917 г. удзельнічаў у беларускім вайсковым руху. У 1919-20 гг. быў сябрам Беларускай Вайсковай Камісіі, браў удзел у стварэньні тайнай вайсковай арганізацыі «Зялёны Дуб», якую ўзначаліў яго сын Вячаслаў (атаман Дзяргач). Браў удзел у антыбальшавіцкай акцыі пач. 1920-х гадоў. Пазьней адыйшоў ад палітычнай дзейнасьці, жыў у Вільні.

Беларускі палітычны дзеяч, юрыст, выдавец, публіцыст. Паходзіў з в. Акінчыцы Менскага павету, цяпер у межах г. Стоўбцы. Да 1917 г. быў сябрам партыі эсэраў. У 1926 г. увайшоў у кіраўніцтва Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады (БСРГ), старшыня яе Віленскага гарадзкога камітэта. У 1927-30 гадах знаходзіўся ў зьняволеньні, адкуль быў вызвалены датэрмінова. Стаў на прапольскія пазыцыі, выступаў з публікацыямі антысавецкага зьместу, у якіх раскрываў дзейнасьць бальшавіцкай агентуры ў Заходняй Беларусі. У 1933 годзе пачаў ствараць Беларускую Нацыянал-Сацыялістычную Партыю (БНСП), стаўся яе гадоўным ідэёлагам. З 1938 г. - у Нямеччыне, працуе ў Міністэрстве прапаганды Нямеччыны, узначальвае яго беларускае бюро. Падчас нямецкай акупацыі спрабаваў захапіць уладу ў Беларусі з дапамогай прапагандыстаў, якіх рыхтаваў з беларусаў-ваеннапалонных польскай і чырвонай арміяў. Між іншым, вызваліў з палону Міхася Ганько, будучага кіраўніка «Саюзу Беларускай Моладзі». Па некаторых зьвестках, Акінчыц быў абвінавачаны ў даносах на а. Гадлеўскага немцам ды прысуджаны ЦК Беларускай Незалежніцкай Партыі да сьмерці. Забіты тэрарыстычнай групай у Менску.