Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Але татка мой ужо больш не вярнуўся...

Прайшло колькі часу — і раптам нашу вёску сталі абстрэльваць снарадамі з Полацка. А тут яшчэ з'явіліся самалёты і таксама пачалі бамбіць. Людзі кінуліся хто ў лес, хто ў поле, а хто дома шукаў ратунку.

Гудуць снарады, гараць будынкі, народ уцякае, а мая мамка павалілася ў сенцах і варухнуцца не можа. Я кінуўся да яе, але яна мне і слова не паспела сказаць — была мёртвая.

Бабуля сказала, што трэба ўцякаць у лес, у акопы. Яна нічога не памятала і не ведала, што рабіць, а мне прыйшло ў галаву выратаваць нашу карову і ўзяць кумпяк свініны. Я завязаў карове за рогі нейкі ручнік, і мы пабеглі. Быў такі гром, што мы аглухлі.

Толькі падышлі да акопа, як недалёка разарваўся снарад і раніў карову. Яна зарыкала і павалілася. Але нам было не да яе. Мы схаваліся ў акоп і са страхам адчувалі, як трасецца зямля.

Калі стала ціха, вылезлі наверх. Над вёскай стаяў чорны дым. Я падумаў, можа, мамка не памерла, а толькі самлела, і пабег дадому. Там ужо былі немцы. Наша хата не гарэла.

Я ўбег у сенцы і ўбачыў, што мамка, таксама як і раней, ляжыць на зямлі мёртвая.

А тым часам немцы на вёсцы злавілі дзевяць партызанскіх сем'яў, загналі іх у хлеў і падпалілі. Я забыўся на ўсё сваё гора, калі ўбачыў гэты жах. Зрабіўшы сваю страшную справу, немцы паехалі.

Людзі з лесу пачалі збірацца ля нашай хаты. Прыйшла і мая бабулька з раненай каровай. Мы з бабуляй абняліся і доўга плакалі. Цяпер у мяне засталася самая родная і блізкая — бабулька.

Суседзі памаглі пахаваць маму. Казалі, што яна памерла ад разрыву сэрца.

Людзі меркавалі, як цяпер жыць, што рабіць, але раптам зноў з'явіліся немцы. Адзін з іх падышоў да нас і крыкнуў:

— Збірайся!

I тут жа пачалі грузіць нас на машыны. На тры машыны пасадзілі нас, а на чацвёртую паставілі некалькі кароў. Тут была і наша.

Прывезлі нас на станцыю Грані і высадзілі на нейкі пляц. Там мы праседзелі двое сутак, елі хто што меў. Мы з бабуляй былі неразлучныя. Яна цяпер больш шкадавала мяне, і я баяўся ад яе адстаць. Нашых кароў кудысьці пагналі. Мне вельмі шкада было сваёй раненай кароўкі, якая ішла сярод другіх, апусціўшы галаву. Той ручнік, што я прывязаў за рогі, споўз ёй на шыю.

Сонейка яшчэ не ўзышло, як нам сказалі грузіцца ў цягнік. Нас павезлі на станцыю Граева. Там нам зрабілі медыцынскі агляд, павялі ў лазню, а потым упершыню далі нейкага супу. Пасля абеду зноў пагрузілі ў вагоны. У вагоне шмат было і другіх людзей, не толькі з нашай вёскі. Ехалі мы трое сутак.

Прывезлі нас у горад Кенігсберг. Там быў лагер, абнесены высокай мураванай сцяной, а на версе яшчэ быў калючы дрот. Нас увапхнулі за гэтую сцяну. Тут нас пачалі аглядаць немцы, датыкаючыся не рукамі, а палачкамі. Глядзелі ў вочы, рот, пад бараду і гэтак далей.

Наш лагер лічыўся самы горшы. У ім былі старыя, жанчыны, дзеці, а мужчын не было — усе яны былі ў партызанах.

Работы нам не давалі, а толькі людзей ад нас бралі, і больш мы тых людзей не бачылі. Іх з'ядала «печка-душагубка», якая была за сцяной, за жалезнымі дзвярамі. Кожны з нас чакаў страшнай смерці ў той печцы. Аднаго разу немец забраў у нас чатырнаццацігадовага хлопчыка і павёў яго да жалезных дзвярэй. Хлопчык, набраўшыся адвагі, усадзіў немцу ў грудзі нож. Немец упаў. Хлопчыка зараз жа падхапілі другія немцы.

Потым нас усіх выгналі з баракаў на пляц і паставілі вакол двух слупоў, укапаных у зямлю. На слупах была перакладзіна, а да яе быў прымацаваны жалезны крук. Прывялі хлопчыка і павесілі яго нагамі за гэты крук. Пад ім налілі гаручага і запалілі. Хлопчык крычаў, матляўся і гарэў... Усе людзі плакалі, стагналі, адварочваліся, а немцы білі тых, хто не хацеў глядзець.

Усё сваё жыццё я буду памятаць гэтую смерць.

Не ведаю, з якой прычыны, але на другі дзень мяне перамясцілі ў другі лагер. Тут было лепей, не трэба было кожны дзень баяцца страшнай смерці, але для мяне было мала радасці, бо я ўвесь час думаў, што маю бабульку такая смерць не міне.

З гэтага лагера хадзілі ўжо на работу. Пачаў хадзіць і я. Выходзіў у сем гадзін раніцы, а прыходзіў у барак а восьмай вечара. На абед давалі суп з бручкі, а пад вечар — сто грамаў хлеба з чорнай кавай.

Мая работа была — чысціць паравозы. Аднаго разу я чысціў, чысціў і захацелася мне сёе-тое пакруціць. Раптам паравоз засіпеў і паехаў. Я пачаў хапацца за ўсялякія крукі і калёсікі. Паравоз спыніўся. Дагналі мяне немцы, пачалі крычаць. Я плакаў, апраўдваўся:

— Пан, я пакруціў няўмысна, а «цуг і фарэн».

Яны паверылі і нічога мне не зрабілі, толькі строга наказалі больш не чапаць.