Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Відаць, мая спрытнасць спадабалася машыністу, і ён раз узяў мяне з сабой. Прыехалі мы ў Каўнас, а потым у Вільнюс, а потым паехалі далей к фронту. Калі спыніліся ў Мададзечне, машыніст некуды адышоўся, а я — ходу.

Прыбег у нейкую (назву забыўся) вёску, чорны, брудны, галодны. Трапіў да адной добрай цёткі, якая мяне пераапранула, накарміла і спаць палажыла. Так мне добра зрабілася, нібы я трапіў да мамкі. У цёткі я прабыў два месяцы, дапамагаў у гаспадарцы, асабліва любіў даглядаць кароў: мне здавалася, што я даглядаю сваю раненую кароўку.

Нарэшце дайшла да нас радасная вестка: немцы адступаюць. Як прайшло гэтае адступленне, я нават не памятаю. Памятаю толькі, з якой радасцю ўбачыў я нашых чырвонаармейцаў. Я кінуўся да іх з плачом, хацелася ім расказаць, што я перажыў.

А потым мяне пацягнула дадому. Што там цяпер? Хто жыве ў нашай хаце? Можа, вярнуўся татка?

То пешшу, то на возе, то на вайсковай машыне дабраўся я да сваёй вёскі. I што ж?

Ні вёскі, ні нашай хаты няма. I няма ніводнага чалавека. Месца, дзе пахавана мамка, зарасло буйной травой. Там, дзе згарэла дзевяць партызанскіх сем'яў, нехта паставіў дзевяць вялікіх крыжоў. Слёзы паліліся ў мяне з вачэй. Я пахадзіў, захацеў есці, але шчога не знайшоў. Мне здавалася, што я застаўся адзін на ўсім свеце. Што рабіць? Куды ісці?

Я пайшоў на станцыю Грані. Там убачыў вайсковы абоз з кухняй. Я парашыў далучыцца да іх. Я ж таксама магу што-небудзь рабіць, чым-небудзь дапамагаць. Калі будуць праганяць — не пайду.

Але мяне не прагналі.

I я разам з нашым войскам зноў пайшоў у Германію. Зноў пабываў у Каўнасе. I зноў прыйшоў у Кенігсберг.

Як радасна было адчуваць, што цяпер ужо мы тут гаспадары! Я меў магчымасць пабываць і ў нашым страшным лагеры. Цяпер тут было пуста, ціха. Я абышоў усе знаёмым куткі. Плакаць хацелася, калі я думаў, што тут спалена мая мілая бабуля. Ці паспелі ўцячы тыя каты, што здзекаваліся з хлопчыка? I яшчэ вельмі хацелася ўбачыць тых немцаў, што абследавалі нас палачкамі.

...Цяпер я шчасліва жыву ў Будслаўскім дзіцячым доме.

ПЯТРУСЬ БУДНЕВІЧ (1935 г.)

Гэта было ў 1943 годзе. Я і мае сябры Васька і Колька знаходзіліся тады ў артылерыйскай брыгадзе, якой камандаваў палкоўнік Пастух. Яна стаяла ў абароне, і баёў на гэтым участку не было. Мы дапамагалі чысціць гарматы, праціраць снарады, навінчваць на іх каўпачкі і выконвалі іншыя дробныя работы.

У той час мы стаялі ў лесе. За намі знаходзілася старая лінія абароны, і там былі траншэі. Раз мы ўтрох пайшлі туды. Каля паўразбуранага хлеўчука ўбачылі нямецкі матацыкл з каляскай. Падышлі і сталі аглядаць яго. Ён здаўся нам непапсаваны. Васька і кажа:

— Давайце пакатаемся.

Васькава прапанова спадабалася нам, і мы ахвотна ўзяліся за справу. Адзін з нас садзіўся ў каляску, а два другія штурхалі. Поле было няроўнае, і матацыкл марудна каціўся наперад. Але мы рады былі, што ён усё-такі рухаецца. Калі нам надакучыла займацца гэтым, я прапанаваў забраць яго з сабой.

Мы прывалаклі матацыкл у распалажэнне паркавага ўзвода. Старшы механік сяржант Пічугін агледзеў яго і сказаў:

— Ды ён зусім спраўны. Вы самі можаце адрамантаваць яго.

Мы зараз жа прыступілі да працы. Круцілі яго так і гэтак, абмацалі кожную частку, але што трэба зрабіць — не даведаліся. Пайшлі да Пічугіна і пачалі прасіць, каб ён паказаў, што ж патрэбна паправіць. Ён сказаў, каб мы замянілі свечкі і электраправодку, і матацыкл пойдзе. Але і пасля гэтага ў нас нічога не выйшла. Тады ён сам адрамантаваў яго. Начальнік гаруча-заправачнага склада, малодшы сяржант Лабада, даў нам бензіну. Мы заправілі матацыкл і праверылі. Ён пайшоў. Мы вельмі ўзрадаваліся, калі пачулі чмыханне. Васька ўмеў кіраваць машынай, і мы пачалі катацца. Цяпер ён вёз нас усіх трох.

Але радавацца доўга не прыйшлося. З'явіўся начальнік тыла маёр Грыншпан і адабраў у нас матацыкл. Мы засумавалі. Асабліва падзейнічала гэта на Ваську. Ён не стрымаў такой «несправядлівасці», пайшоў да камандзіра брыгады і пачаў скардзіцца, што ў нас адабралі наш трафей. Палкоўнік чула адносіўся да нас. Ён загадаў маёру вярнуць матацыкл і дазволіў нам вучыцца ездзіць. Васька вярнуўся да нас на матацыкле. Ён ззяў ад задавальнення. Я і Колька былі рады не менш. Тут жа рашылі ўсе разам пракаціцца. Васька завёў матацыкл і сеў за руль. Я і Колька прымасціліся ў калясцы.

Мы выехалі наперад, у пралесак, і пачалі ездзіць туды і сюды. Быў гарачы дзень, навокал усё спакойна. Нас усе ведалі і не звярталі ўвагі. Выбіраючы свабодныя мясцінкі, мы пасоўваліся наперад і ўбачылі вёску. Нам вядома было, што гэтая вёска нічыя і што там часта бываюць нашы разведчыкі. Мы ўзялі і паехалі туды.