Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

— Ма-ама!..

Немец падышоў. Вася так і астаўся з раскрытым ротам. Немец кожнага з нас стукнуў наганам пад бараду. Вася заплакаў і стаў мармытаць:

— Мы нічога... Мы так...

Немец не слухаў і гнаў нас перад сабою.

У камендатуры ён нешта крыкліва расказваў каменданту. Той слухаў і чамусьці быстра міргаў вачыма. Мы маўкліва стаялі супроць яго. Я глядзеў сабе пад ногі і нічога не бачыў. Кругі розных колераў сыпаліся з маіх вачэй. Пазухі нашых кашуль адвісалі ад туга набітых патронаў. Гукнулі перакладчыка. У пакой убег маленькі, хударлявы і быстры чалавек. Камендант сказаў яму нешта ўпаўголасу, ён хутка падскочыў да нас і выцягнуў нашы кашулі з-пад рамянёў. Наганы выпалі, і патроны кучай пасыпаліся далоў, балюча б'ючы па босых нагах. Да горла падступіў камяк, і мне хацелася плакаць.

— Адкуль вы, шчанюкі? — спытаў перакладчык.

Вася адказаў:

— З Наваселля.

— Хто вас паслаў сюды красці зброю? — зноў запытаўся перакладчык.

Вася зірнуў на мяне і, захліпаючыся, заікаста бурчаў:

— Я... я... мы... нічога... ага... Я невінаваты.

— Ты не раві, а кажы толкам,— закрычаў перакладчык.

Вася аж падскочыў і яшчэ горай зароў.

Перакладчык пакінуў яго і падышоў да мяне.

— Ну, а ты, шчанё, што скажаш? Хто пасылаў цябе сюды?

Я маўчаў.

— А, ты не хочаш па-добраму? — крыкнуў перакладчык і зірнуў на каменданта.— Я цябе іншым чынам прымушу гаварыць.— I ён некалькі разоў выцяў мяне бізуном.

Я сарваўся з месца і забегаў па пакоі, шукаючы дзвярэй. Ля парога мяне збіў ботам у жывот паліцэйскі. Не памятаю, што было далей, дзе дзеўся Васіль і што з ім сталася. Толькі я ачнуўся ў цёмным сырым склепе.

Хацелася ўбачыць хоць бы невялікую шчылінку, але колькі я ні ўглядаўся, не мог знайсці яе. Я не мог зразумець, што цяпер на дварэ: ноч ці дзень? Мяне мучыла думка: «Чаму са мной няма Васі?.. Можа, ён расказаў усё і яго адпусцілі?» — думаў я. I чым больш я аб гэтьм думаў, тым больш мне рабілася страшна. Потым я стаў драмаць і ўрэшце заснуў.

Прачнуўся ад вострага болю і страшэнна закрычаў — мышы паўзлі па маёй спіне, галаве, перабягалі па твары, а адна нібы ўкусіла мяне за нос. Я сеў на дошку, што ляжала пад бокам. Хацелася ўбачыць хоць крышачку святла.

Змучаны стомай і болем, я то засынаў, то прачынаўся. На двары было ціха, а тут мышы шныпарылі і пішчалі. Ад гэтага рабілася жудасней. Ці хутка адчыняць дзверы?.. Чаканне маё цягнулася бясконца доўга.

Каля дзвярэй зашурхалі чыесьці крокі, і забразгаў замок па прабоі. Адчыніліся дзверы, і ўвайшоў паліцэйскі.

— Эй, вылазь, галубчык! — нібы ветлівым тонам гукнуў ён.

Я выйшаў, хістаючыся, і засланіў далонню вочы ад Святла.

— Спадабалася? — усміхнуўся паліцэйскі.— Мусіць, цяпер усё скажаш.

I ён павёў мяне да эсэсаўцаў. У пакоі былі камендант і некалькі паліцаяў. Мяне сустрэлі ласкава, пасадзілі і зноў сталі пытаць тое самае: маё імя, прозвішча, адкуль я, хто мяне пасылаў. Абяцалі зараз жа адпусціць дадому.

Я маўчаў. Тады перакладчык спытаў:

— Ты, напэўна, есці хочаш? А? Кажы!

— Ага,— прызнаўся я, бо ад учарашняга дня не еў.

— Дык вось чаму ты не можаш гаварыць? — сказаў перакладчык.— Добра, добра, сядай да стала.

Мне паднеслі два акрайчыкі хлеба з маслам. Я схапіў і з прагнасцю стаў есці, глянуўшы на каменданта. Ён усміхнуўся, кіўнуў мне галавой і сказаў:

— Гут, гут!

Перакладчык сказаў мне:

— Цябе, мусіць, падгаварылі, так? Яны знарок пасылаюць дзяцей, каб іх тут забілі. А мы зробім інакш. Ты нам толькі раскажаш, і мы цябе адпусцім, праўда?

Я еў і маўчаў.

Тады камендант закрычаў, стукнуў кулаком па стале і адвярнуўся ад мяне. Адзін эсэсавец вырваў у мяне недаедзены кавалачак хлеба, а два схапілі за рукі і ногі і вынеслі ў суседні пакой. Кінулі мяне на доўгі нізкі стол і перавярнулі спіной угору. Адзін прыціснуў мне ногі, другі абхапіў ля далоняў рукі і прыціснуў імі маю галаву. Трэці разануў мяне бізуном па плячах. Я закрычаў і паспрабаваў паварушыць нагамі, але скрануць іх з месца не мог. Раз за разам лажыліся ўдары. Я курчыў плечы, прыпаднімаўся жыватом і крычаў...

Перакладчык спыніў ката і запытаўся:

— Цяпер, напэўна, скажаш?

Я толькі стагнаў ад болю. Кат некалькі разоў выцяў мяне і спыніўся. Паліцэйскія падхапілі і пасадзілі мяне на стол, вызваліўшы рукі і ногі. Але я не мог сядзець. Тады на мяне лінулі з паўвядра вады. Я саслізнуў са стала і бразнуўся аб падлогу. Усе выйшлі, а я хутка заснуў.

Прачнуўся ад удару ботам у спіну. Паліцай падхапіў мяне і зноў павалок да каменданта.