Анеля Катковіч - Успаміны

Урачыста таксама сьвяткавалі мы Вялікдзень. Прыгатаўляліся да яго цэлы тыдзень. Найперш бялілі хату, мылі падлогі, чысьцілі гаршкі й розныя рэчы. У Вялікі чацьвер мыліся самі, пяклі булкі, мазуркі, бабкі, якія прыбіралі рознакаляровымі гарошынамі й макам. У пятніцу й суботу гатавалі цэлую шынку, пяклі парасё й цяляціну, а найпазьней гатавалі ў цыбуліным лупіньні капу яек. Зразумела, хадзілі гэтымі днямі і ў касьцёл, дзе адбываліся вельмі ўрачыстыя набажэнствы. Прыгатоўленыя прысмакі ставілі на стол, накрыты белым абрусом і прыбраны зелянінаю, а ў суботу несьлі поўны кошык яды сьвяньціць у касьцёл. На першы дзень Вялікадня раненька ішлі на рэзурэкцыю.

Маючы паўтара года прайшла я моцнае запаленьне лёгкіх, такое цяжкае, што лекары ня мелі надзеі на маё выздараўленьне. Таму я была заўсёды худзенькая й слабая. Мамачка хутчэй мне, як каму іншаму давала лішняе яйка ці кубак малака. У школу пайшла я таму маючы восем гадоў. Дома гутарылі мы па-беларуску, а ў школе вучыліся па-польску, але на перапынках размаўлялі мы з сабою на роднай мове. Вучылася я добра. Пераходзіла з адной клясы ў другую. Калі была ў першай клясе, тады за найменшае правіненьне білі па "лапе" лінейкай і стаўлялі ў куток на калені, часта на гарох. Таксама зачынялі ў цёмнай каморы ("kozie"). У школе адрозьнівалася я сярод вучняў вельмі прыгожым голасам. Сьпяваць я любіла й часта сьпявала на просьбу настаўніцы ці вучняў у час якіх-небудзь ручных работ. Сьпявала я і ў касьцельным хоры, разам з дарослымі й сваім бацькам. Брала самыя высокія ноты, арганіст ня мог надзівіцца. Спаткаўшы бацькоў казаў: "Ну й пявуньня з вашай дачкі, што зь яе вырасьце!" Нічога ня вырасла, бо аднаго дня сарвала я свой голас. Усё-ж, будучы гімназісткай і студэнткай, сьпявала я яшчэ дзесяць гадоў у хоры Рыгора Шырмы [6] Рыгор Шырма — харавы дырыжор, фальклярыст, грамадзкі дзеяч. Нар. 20.01.1892 г. у в. Шакуны, Пружанскага павету. Актыўна ўключыўся ў беларускі рух у 1922 г., дзейнічаў у Беларускім Выбарчым Камітэце. Пасьля стаў настаўнікам сьпеву ў Віленскай Беларускай Гімназіі, выхавацелем у інтэрнаце гімназіі. Грамадзка працаваў у Таварыстве Беларускай Школы. Выдаваў зборнікі беларускіх песьняў. Стварыў і кіраваў двума хорамі ў Вільні: вучнёўскім пры гімназіі ды студэнцкім. Двойчы быў арыштаваны польскімі ўладамі. Пасьля вайны жыў у БССР, праяўляў вялікую грамадзкую й прафэсійную актыўнасьць. Памёр 23.03.1978 г. . Але пра гэта пазьней будзе.

Калі я дайшла да шостай клясы пачатковай школы, на нашу сям’ю пасыпаліся розныя няшчасьці. Захварэў наш тата. Аднойчы адабрала яму мову. Вярнуўся з работы ня могучы прагаварыць ні слова. Пасьля прыйшоў да сябе. Зараз хутка прастудзіўся памагаючы гасіць пажар у мястэчку й захварэў на запаленьне лёгкіх. Як лёг у пасьцель, так больш і не падняўся. Хварэў больш года. Бяда запанавала ў нашай хаце. Палову дому ад вуліцы занялі кватаранты, а мы ўсёй сям’ёй — разам сем асоб — памясьціліся ў кухні. У ёй стаяла вялікая печ, вёдры з вадой, цэбар з пойлам для кароў, стол, шафа, лава й ложак. Была ў нас тады толькі адна карова. Мы, дзеці, спалі на печы, мама на палку за печай, а тата на ложку. Мушу тут напісаць крыху больш пра нашага тату, які ў жыцьці бачыў многа гора. Будучы маладым хлопцам быў узяты ў салдаты й пасланы на фронт ваяваць зь Японцамі. Трапіў да іх у палон і сем гадоў прабыў у няволі на Сахаліне. Вярнуўшыся дамоў, ажаніўся. Нядоўга пажыў спакойна. Выбухла І сусьветная вайна й зноў пайшоў ваяваць. Калі супакоілася й мог жыць шчасьліва, прывязалася хвароба. Зразумела, што палон і вайна здароў’я не дадалі. Меў бацька слабыя ныркі й сэрца. І так залёгшы пасьля пажару, хварэў год цэлы, а мы муселі глядзець на ягоныя мукі. Вельмі кепска было з татам апошні месяц перад сьмерцяй. Апухлі ногі й жывот — пухліна йшла штораз далей і далей. На ратунак не было надзеі, а на лячэньне не было грошай. Ляжаў тата й мучыўся. Помню, як пазваў да сябе тата малога Франка й запытаўся, ці будзе яго помніць і заліўся горкімі сьлязамі. На першы дзень Вялікадня 31 сакавіка 1929 года, калі званілі касьцельныя званы на рэзурэкцыю, памёр наш тата. Мама, якая цэлую ноч пры ім сядзела, адышла была на хвіліну, каб прылегчы, і не была пры кананьні. У гэтай хвіліне былі пры тату цётка Гэлька — татава сястра, цётка Юстына і дзядзя Адольф — татаў брат. Мама падняла галаву, глянула вачыма непрытомнымі ад стомы й далей працягвала спаць, не ўяўляючы сабе, што ў хаце робіцца. Мы, дзеці, таксама спалі на печы й нічога ня чулі.