Алесь Петрашкевіч - П.М. Машэраў - Цяпер я ведаю...

— Выселіў бы ўсіх, нават пад прымусам, і зрабіў бы іх лес сваім клопатам. Зону закрыў бы неперасягальнай заслонай. Радыяцыйны кантроль зрабіў бы законам, бо быў чалавекам адукаваным, дасведчаным.

— Ці жадаў сваім суайчыннікам шчасця?

— Жадаў, але даць не змог, у чым сам пераканаўся.

— Ці меў расчараванні ў сваіх дзеях?

— Меў ды яшчэ якія.

— Калі б быў жывы, як бы сябе паводзіў падчас «перабудовы»?

— Прыкладна так, як паводзілі сябе яго сябры Гейдар Аліеў і Эдуард Шэварднадзе, але аўтарытэтам карыстаўся б большым, чым названыя дзеячы. А можа, і пайшоў бы за Бразаўскасам. Шляхі такіх людзей неспавядзімы, а Масква яго добра-такі дапякла.

— Ці палез бы ў расійскі хамут, які яму дастаткова набіў плечы і намуляў шыю?

— Гістарычны шанс вызвалення ад каланіяльнай залежнасці выкарыстаў бы напаўніцу. А можа, кажу так, што мне гэтага хацелася б... Хоць незалежнасць была ў яго характары.

— Ці меў пачуццё гумару?

— Меў. I высокае. Да таго ж, быў насмешлівы і нават саркастычны, але ў межах прыстойнасці і інтэлігентнасці.

— Ці быў шчаслівы?

— Такія людзі шчаслівымі, бадай што, не бываюць.

Наколькі мне здаецца, Пётр Міронавіч Машэраў — фігура наколькі неардынарная, настолькі і трагічная, нават без той трагедыі, якая літаральна напаткала яго на крутой жыццёвай дарозе.

Адказаўшы ці не адказаўшы на самапытанні, усумніўся я, што не нарабіў памылак, і вырашыў праверыцца на чалавеку, які быў не каля, а пры П.М.Машэраве, і намнога даўжэй за мяне. Дык вось, таварыш К. з большасцю маіх адказаў на мае ж пытанні пагадзіўся, на паасобныя не адрэагаваў, а з тым, што Пётр Міронавіч лавіраваў, не быў шчаслівы і не даў шчасця сваім суайчыннікам, катэгарычна не пагадзіўся. У пытанні: ці палез бы ён сёння ў расійскі хамут, які яму «набіў плечы і намуляў шыю», мой «проницательный» суразмоўца ўбачыў не столькі машэраўскі адмоўны адказ, колькі маё жаданне і адразу ж папярэдзіў:

— Не трэба з Пятра Міронавіча рабіць апазіцыянера савецкай уладзе. Ён быў сам ва ўладзе. Ён быў сам уладаю. Ён быў яе ўвасабленнем. Думаю, што ён хацеў яе больш. Відаць, не мог змірыцца і з тым, што самай высокай ўладаю ў звышдзяржаве валодае нікчэмнасць.

— Вы хочаце сказаць, што састарэлая, дагматычна-замшэлая, у аснове сваёй хворая нікчэмнасць...

— Я гэтага не казаў, — перапыніў ён мяне.— А Пётр Міронавіч ва ўнутранай, закуліснай, назавём яе кадравай, барацьбе мог удзельнічаць і, бадай што, удзельнічаў. У высокіх сферах гэта звычайная рэч, але гэта зусім не азначае, што ён стаяў у апазіцыі да самога ладу. Яго магло не задавальняць кіраўніцтва партыі і краіны, але толькі не палітычная і эканамічная арганізацыя гэтай краіны. Словам, дзяржаўнаму ладу і ідэалогіі партыі ён быў адданы да канца.

— Тады пытанне: як бы ён павёў сябе сёння, хоць я і разумею, што гісторыя не мае «сослагательного наклонения».

— Мяркую, калі б не яго трагічная смерць, то ў пэўных варунках ён мог бы падняцца, як вы кажаце, над нямоглым Палітбюро. Для гэтага ў яго былі ўсе падставы і даволі высокі аўтарытэт у краіне. Мог дапамагчы і збег абставінаў. Мог жа з’езд партыі абраць Генсекам Гарбачова. Пры той раскладцы сіл у Палітбюро на месцы Гарбачова мог бы апынуцца і Машэраў. Я ду­маю, што пасля горкага вопыту са Сталіным з’езд не стаў бы абіраць у Ген­секi прадстаўнікоў неславянскага паходжання. I тады ў Машэрава не было б канкурэнтаў за выключэннем старога Грышына і маладога Гарбачова.

— I што, калі б?

— Калі б Машэраў узначаліў КПСС, гэта мела б сусветна-гістарычнае значэнне. СССР не стаў бы развалінай. Краіна Саветаў засталася б вялікай дзяржавай. Машэраў — гэта не Сакалоў з Малафеевым разам узятыя.

— Але вялікая дзяржава патанала ўжо ў багне сацыяльна-эканамічнага крызісу i дыхала на ладан. Расла нацыянальная самасвядомасць людзей у шматковай імперыі. Яна рана ці позна павінна была разваліцца, як разваліліся ўсе папярэднія імперыі.

— Машэраў пайшоў бы на крутыя рэформы. У яго хапіла б розуму і волі, каб утрымаць сітуацыю...

— А ці можна яе было ўтрымаць пасля таго, як Амерыка выматала нас эканамічна на гонцы ўзбраенняў і пасля паразы СССР у гарачай афганскай і халоднай вайне з усім светам?

— На гэта цяжка адказаць, а можа, і не варта, бо самі ж кажаце, што гісторыя не мае «сослагательного наклонения».

— Народ стаміўся змагацца за пустыя абяцанкі.

— Як гэта пустыя? За гады савецкай улады Беларусь дасягнула небывалага эканамічнага і навукова-тэхнічнага ўздыму! Па многіх паказчыках яна далёка за сабой пакінула іншыя саюзныя рэспублікі, у тым ліку і Расію.