Борис Саченко - З запісак рэдактара

Вось так і былі тады мы ўзнагароджаны...

Але сам указ аб узнагародах стаў вядомы значна пазней, калі Берзіна і яго прыхільнікаў пакаралі. Тады ж, вярнуўшыся з Масквы і атрымаўшы дазвол на ліквідацыю Берзіна, Панама­рэнка паклікаў да сябе камандуючага пагранвойскамі. Камандуючы выслухаў Панамарэнку, падумаў і сказаў: "Я не адмаўляюся выконваць ваш загад. Але перш чым аддаць загад войс­кам, я павінен звязацца з вышэйшым камандаваннем". "Пачакайце, мы вас звяжам". I вядзём у пакой, дзе няма ніякіх тэлефонаў. Замыкаем яго там. Клічам намесніка камандуючага. I той выконвае загад без усялякіх пярэчанняў. Уночы, акружыўшы НКВД, бяруць войскі каго трэба...

Адчуўшы, што размова ідзе шчырая, я не мог, каб не запытаць яшчэ пра сёе-тое.

— Міхась Ціханавіч, скажыце, навошта вы аддалі кіраваць Саюзам Броўку?

— Стаміўся я, уюнаша, змагацца за літаратуру. А Броўка хацеў быць кіраўніком. I Колас яго падтрымліваў.

— Чаму Колас?

— Паслухай, і гэта табе раскажу. Я ж быу усё ж за літаратуру. Добрую літаратуру. А большасць нашых пісьменнікаў хіба ж літаратары? Так, жылі з літаратуры. Броўка ўжо ў Маскве мяне правакаваў. Аднойчы збіраюць нейкае пасяджэнне, на ім — Панамарэнка. Панамарэнка кажа: "Учора званіў мне Броўка, казаў, што Лынькоў займаецца шкодніцтвам — выпускае газету, і яна ляжыць штабелямі на аэрадроме". Я падняўся і кажу: "Я рэдактар і павінен выпускаць газету. А што да распаўсюджання, то ў мяне няма самалётаў, не магу". Панамарэнка: "А верно Лыньков говорит!" Тады Броўка падхапіўся, выняў пісталет. "Што, дык няўжо праўды сказаць нельга?" I пісталет да скроні. Я выхапіў пісталет, выняў патроны. "Страляйся цяпер, — кажу, — хоць і застрэліцца ты не зможаш, 6о не ўмееш". Ці: збірае зноў пасяджэнне Панамарэнка і кажа, што званіў нейкі тып мне ўчора ўночы, скардзіўся, што Лынькоў кіраваць не ўмее... Але ад тыпа таго вельмі ж гарэлкай пахла, то я трубку палажыў, слухаць не стаў... Падхопліваецца Броўка: "То я званіў, Панцеляймон Кандрацьевіч. Выбачайце". "Я-то пазнаў, што гэта ты званіў. Але думаў, што ў цябе не хопіць смеласці прызнацца". А тут яшчэ гэты графаман Гурскі, Стаховіч... А ў Мінск вярнуўся — то і Колас супраць мяне. За што? Ды аднойчы прыносяць мне на акадэмічным бланку аформленую справу на вылучэнне на Сталінскую прэмію Якуба Коласа за ваенныя паэмы: "Адплата" і інш. Паэмы слабыя, я справу нікуды не пасылаў, у стале пакінуў. Вяртаецца Колас з адпачынку: "Міхаська, паслаў ты тую справу на прэмію?" — "Не". — "Чаму?" — "Паэмы слабаватыя". — "Як?! I Глебка, і Броўка казалі — выдатныя паэмы". — "Я магу зачытаць, што же без вас гаварылі пра вашы паэмы". (А я быў прэзідыум правёў у адсутнасць Коласа, на якім апошнія творы яго абмеркаваў.) Не стаў слухаць мяне Колас, у ЦК пабег...

Ну і я... Не вытрымаў я, здаў сваю пасаду. На сваё месца параіў Броўку. "Прап'е Саюз", — кажуць мне. "Не, не прап'е. Вось калі вы не паставіце яго, то сап’ецца". Я аказаўся праў...

Я пахваліў некаторыя творы Лынькова — "Над Бугам", "Міколка-паравоз".

— Ага, сёе-тое ўсё ж мне ўдалося напісаць, чаму я вельмі рады. А потым пісаць не было калі — закіраваўся я.

Успаміналі Стаховіча зноў.

— О, такога даставалы, прабівалы пашукаць! Напісаў сваіх " Лясных салдатаў". Шум усюды, а твора няма. Сабраў у сябе п'яны гармідар. "Чысты Чэхаў", — хваліць Барысенка. Твардоўскі: "Хто передасть прелесть белорусского языка на рускую мову". А сам Стаховіч: "Правда" просіць друкаваць падваламі і "Известия". Не ведаю, каму перавагу аддаць?" А мне чытаць не дае. Я, пакідаючы зборышча, кажу Стаховічу: "А мне дай усё ж пачытаць. Я старшыня і павінен ведаць, што члены Саюза пішуць". Даў. Я прачытаў, паклікаў Стаховіча і кажу: "Перастань трубіць. Аповесць слабая. Ніякія "Правда" і "Известия" друкаваць яе не будуць". Так яно і было.(...)

— Цікава, а за што Вас у 37-м браць хацелі?

— Адна яўрэйская газета ў Парыжы перадрукавала маё апавяданне "Гой", і нешта перадрукавалі ў Заходняй Беларусі. Вось і ўся віна мая...

Лынькоў цяжка дыхаў, гаварыць яму было нялёгка. Я перадаў яму "кантычку", папрасіў не падводзіць рэдакцыю.

— Добра, артыкул я напішу. А цяпер давай, уюнаша, пабражнічаем... Каньяку хочаш ці "беленькай"?

Я сказаў, што і таго, і другога я не ўжываю.

— А піва п’еш?

— Піва можна выпіць...

Мы пайшлі на кухню і выпілі па бутэльцы халоднага — на бутэлькі лілася з кранаў вада — піва.

***

Яшчэ давялося бачыць Лынькова ў лечкамісіі. Мы з Сіпаковым і Адамчыкам зайшлі неяк да Мележа. Разам з Мележам пайшлі да Шкрабы. Выявілася, што ляжыць у лечкамісіі Янкоўскі, а там — жонка Танка. Убачылі якраз і Танка — ён ішоў ад жонкі. Заваліліся цэлай гурмой да Лынькова. Ён сябе адчуваў дрэнна, уночы нават суседа па палаце зблытаў са сваім братам. Расказваў нам пра гэта і смяяўся. А на ложку ў яго ляжаў часопіс "Полымя", адгорнуты на тых старонках, дзе быў надрукаваны раман А.Савіцкага "Тры непражытыя дні". - Што, смакуеш? — жартаваў Танк.