Уільям Шэкспір - Антоній і Клеапатра

Скажы, каб ён здаваўся, Далабела.
Супраціўленне вынікаў не дасць:
Ушчэнт разбіты.

Слухаю, ўладар.

Хто ты такі? I як ты смеў з'явіцца
Да нас з мячом?

Завуць мяне Дэркет,
Дагэтуль я Антонію служыў.
Ён, як ніхто, быў добрай службы варты.
Каманда — і мы кідаліся ў бой.
Але яго няма ўжо. Вольны я.
Калі мяне на службу прымеш, Цэзар,
Табе я верны буду, як яму.
А не — маё жыццё ў тваіх руках.

Як разумець цябе?

Антоній — мёртвы.

Не можа быць. Абвал такой гары
Па свеце пракаціўся б гулкім рэхам.
З пячор бы павыскаквалі ільвы,
А людзі паўцякалі б у пячоры.
Імя Антонія пакрыта славай,
Ён кіраваў паўсветам і не можа
Сысці ў нябыт, як дробная істота.

I ўсё ж памёр. Сканаў. Не ад кінжала
Забойцы-найміта, не ад сякеры
Слуг правасуддзя, ўласнаю рукой,
Што подзвігі ў гісторыю ўпісала,
Ён абарваў жыццё сваё, мячом
Праткнуўшы сэрца. Вось ён, гэты меч,
Крывёй высакароднаю абліты.

Сябры, усе вы, бачу, ў засмучэнні.
Бяру багоў у сведкі, гэта вестка
I вочы царскія залье слязьмі.

Як гэта дзіўна! Мы перамаглі,
Сваёй жаданай мэты дасягнулі,
I нас прырода прымушае плакаць.

Заган і вартасцей ён безліч меў,
Таго і гэтага у роўнай меры.

Выдатны быў, выключны чалавек.
Заганы ж нашы — дар багоў раўнівых,
Каб людзі не рабіліся багамі.
О, як узрушан Цэзар!

Перад ім
Як бы вялізнае паўстала люстра,
Ён там сябе убачыў.

Ах, Антоній!
Цябе загнаў я ў бездань, але ж мы
Павінны язвы з цела выразаць.
Не я цябе, дык ты мяне зваліў бы:
Нам двум было зацесна на зямлі.
I ўсё ж дазволь мне плакаць па табе
Слязьмі гарачымі, крывёю сэрца.
Дазволь, мой брат, мой друг, супольнік мой
У справах кіраўнічых і грамадскіх,
Саратнік мой і сябар на вайне,
Палова цела і душы маёй,—
Дазволь мне выявіць маю тугу,
Што нас з табой навечна разлучылі
Непрымірымыя сузор'і нашы.—
Хачу вам нагадаць, сябры мае...

Не, не цяпер, як-небудзь іншым разам.—
З чым гэты чалавек прыйшоў да нас,
Напісана ўжо на яго абліччы.
Хто ты? Адкуль?

З Егіпта. Пасланец.
Царыца-уладарка Клеапатра,
Замкнуўшыся ў грабніцы, у сваім
Апошнім сховішчы, мне наказала
Спытаць у Цэзара, чаго чакаць ёй,
На што ёй спадзявацца.

Скажаш ёй:
Няхай адкіне недарэчны страх.
Нам блізкая асоба неўзабаве
Абвесціць ёй прынятае рашэнне,
Засведчыць нашу ласку і любоў.
Недалікатным Цэзар быць не можа.

Няхай багі ва ўсім табе спрыяюць.

Адразу ж, Пракулей, ідзі туды,
Скажы: нічога ёй не пагражае,
Уцеш царыцу, абяцай, што хочаш,
Каб з гордасці не налажыла рук,
А то парушацца ўсе нашы планы.
Калі мы ў Рым жывой яе даставім,
Трыумф наш будзе памятны ў вяках.
Ідзі і не затрымлівайся доўга,
Хутчэй нясі адказ.

Зраблю ўсё, Цэзар.

Ідзі і ты з ім, Гал.

Дзе Далабела?
Няхай і ён таксама.

Далабела!

Няма яго. Ну так, успомніў я:
Пасланы з даручэннем іншым. Прыйдзе.
А зараз да мяне прашу ў палатку.
Я дакажу вам пісьмамі сваімі,
Што гвалтам быў уцягнуты ў вайну,
Што дзейнічаў я стрымана, тактоўна
I падбухторшчыкам не быў. Хадзем.

Няшчасце вучыць нас, як трэба жыць.
Што Цэзар? Волат? Бог? Кіруе лёсам?
Бн толькі служка лёсу, раб пакорны,
Які выконвае чужы загад.
Вялікі ж той, хто воляю уласнай
Парваў усё, адолеў выпадковасць,
Аковы скінуў і навек заснуў,
Каб больш не смакаваць зямнога бруду,
Што корміць і казявак і цароў.