Rabelais François - Gargantua i Pantagruel

Zagadka znaleziona w fundamentach klasztoru telemitów – Cała ta wyrocznia wzięta jest, z wyjątkiem dwóch pierwszych i dziesięciu ostatnich wierszy, z dzieł współcześnie żyjącego niejakiego Melina de Saint-Gelais, zagorzałego kalwina, który wszystkie nieszczęścia Francji przypisywał stronnictwu katolików. Proroctwo to jego wywarło później duże wrażenie, jako iż Melin de Saint-Gelais umarł w r. 1558, nie dożył przeto wybuchu wojny domowej. Przez ostrożność Rabelais dodaje ostatni ustęp prozą, mając na celu, dla zasłonięcia się przed możliwą zaczepką, pozorne zbagatelizowanie i obrócenie w żart znaczenia całej przepowiedni. [przypis tłumacza]

lza (daw.) – wolno, można. [przypis edytorski]

snadny (daw.) – łatwy. [przypis edytorski]

Pantagruel – Pantagruel nie jest, jak Gargantua, popularną postacią legendy, wszelako słowo to, zanim użył go Rabelais dla swego bohatera, znane było w języku francuskim jako imię własne i jako imię pospolite. Jako imię własne oznacza diabła występującego nieraz w misteriach średniowiecznych, którego główną sztuczką jest wzbudzać pragnienie. Jako imię pospolite oznacza silny ból gardła, rodzaj gwałtownej anginy. Aluzje do obu znaczeń wielokrotnie pojawiają się w tekście Pantagruela . [przypis tłumacza]

król Spragnionych – w oryginale: dipsodów , po grecku: spragnionych. [przypis tłumacza]

Mistrz Hugo Salel (1493–1550) – był dworzaninem Franciszka I; przełożył na język francuski dziesięć pierwszych pieśni Iliady . [przypis tłumacza]

nieoszacowane chroniki przeraźliwego olbrzyma Gargantui – Rabelais ma na myśli nie swego Gargantuę (Ks. I), który powstał dopiero po pierwszej księdze Pantagruela (Ks. II), ale Kroniki Gargantuińskie . [przypis tłumacza]

Rakiet – Profesor na fakultecie prawnym w Poitiers. [przypis tłumacza]

exclusive (łac.) – z wyłączeniem; wyłącznie. [przypis edytorski]

Orland szalony – ukazał się w r. 1516. [przypis tłumacza]

„Robert Diabeł” (…) „Matabron” – Tytuły romansów rycerskich. [przypis tłumacza]

snadnie (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]

kroniki Gargantuińakiej (…) niźli sprzedaje się Biblii w dziewięciu leciech – Jeden ze współczesnych wkłada księgarzowi w usta ten wierszyk: Tenant ma boutique au Palais ,/ En moins de neuf ou dix journées / J'ai plus vendu de Rabelais ,/ Que de Bibles en vingt années . [przypis tłumacza]

czterdzieści razy po czterdzieści nocy, licząc na sposób starożytnych druidów – Druidzi dawnych Gallów liczyli czas nie na dni, ale na noce. [przypis tłumacza]

nieszpułka – nieszpułka zwyczajna a. nieszpułka jadalna ( Mespilus germanica ), krzew lub drzewko z rodziny różowatych; uprawiana już 3 tys. lat temu na terenach dzisiejszego Iranu, następnie w staroż. Grecji i Rzymie dla niewielkich (o średnicy 2–3 cm), kulistych, czerwonych owoców o chropowatej, grubej skórce i kwaskowatym smaku. Po zerwaniu owoce nie nadają się do spożycia, wymagają leżakowania przez kilka tygodni w suchym i chłodnym miejscu, aby nabrały słodyczy. Z nieszpułki sporządzano marynaty, marmolady i nalewki. W średniowieczu nieszpułka była przysmakiem dworskich stołów, od XVII–XVIII w. jej popularność zaczęła maleć, obecnie jest mało znana. [przypis edytorski]

debitoribus (łac.) – forma Dativu a. Ablativu pluralis od debitor : dłużnik, winowajca, odstępca (przekraczający granice); dłużnikom; tu: bez większego sensu. [przypis edytorski]

ekwinokt – równonoc. [przypis edytorski]

ventrem omnipotentem (łac.) – brzuch wszechmocny (forma Accustivu, tj. B.) [przypis edytorski]

iambus (łac.) – jamb: staroż. miara wiersza (stopa), złożona z dwóch sylab, krótkiej i długiej. [przypis edytorski]

Halbroth (…) Pantagruela, mego pana – Imiona tych olbrzymów czerpane są z rozmaitych źródeł: z Biblii , mitologii, historii starożytnej, tradycji ludowej; niektóre wreszcie są wymysłem samego autora. [przypis tłumacza]

znajomy – tu: znający, świadomy. [przypis edytorski]

król Amaurotów w Utopii – amauros po grecku: ciemny, nieznany; Utopiakraj imaginacyjny, stworzony przez Tomasza Morusa w jego Utopii , która ukazała się po raz pierwszy w r. 1516. W książce Morusa miasto Amaurotów jest stolicą kraju. [przypis tłumacza]

w owym roku była susza – Wspomnienie straszliwej suszy, która na kilka lat przedtem gnębiła Francję. [przypis tłumacza]

filozof – tu: Empedokles. [przypis tłumacza]

wpodle (daw.) – wzdłuż, obok (jakiejś linii; tu: toru ruchu). [przypis edytorski]

via lactea (łac.) – droga mleczna. [przypis edytorski]

żali a. zali – czy. [przypis edytorski]

mamli płakać – konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy mam płakać, czyż mam płakać. [przypis edytorski]

rekwije (od requiem ) – pieśni żałobne. [przypis edytorski]

słowo szlachcica – Foi de gentilhomme , ulubione zaklęcie Franciszka I. [przypis tłumacza]

Tu leży ciało (…) zmarło w roku i dniu swego zgonu – Popularny koncept francuski uwieczniony w piosence o panu de la Palisse. [przypis tłumacza]

snadnie (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]

Roszela – La Rochelle (a. La Rocheile), średniowieczne miasto-twierdza położone w zach. Francji, w regionie Akwitanii, nad Zatoką Biskajską. [przypis edytorski]

Mikołaj de Lyra (ok. 1270–1349) – nawrócony Żyd, franciszkanin, autor popularnego komentarza Biblii; o ustępie psalmisty dotyczy: Ps. 135, 20 [przypis zweryfikowany i poprawiony przez Red. WL]. [przypis tłumacza]

Szantela – Chantelles, miasteczko w Bourbonnais. [przypis tłumacza]

Paslurdyna – Skała koło Poitiers; obyczaj studencki żądał, aby każdy nowicjusz przeczołgał się przez dziurę w tejże. [przypis tłumacza]

Godfred z Luzynianu – Pół historyczna, pół mityczna osobistość, założyciel domu Lusignan w Poitou, w X wieku. [przypis tłumacza]