Rabelais François - Gargantua i Pantagruel

Selia – Seuille . [przypis tłumacza]

ad (łac.) – na. [przypis edytorski]

capitulum capitulantes (łac.) – Zebranie mnichów mających prawo głosu w kapitule, z wykluczeniem braciszków. [przypis tłumacza]

pro pace (łac.) – dla pokoju; za pokój. [przypis edytorski]

Jan Łomignat – Pierwowzoru tej szczególnie przez autora umiłowanej postaci szukali komentatorowie w wielu najwybitniejszych ludziach owego wieku: wedle jednych miał to być Luter, wedle innych Cezar Borgia, kardynał Odet de Châtillon, Jan du Bellay. Jeszcze raz trzeba tu powtórzyć, co zaznaczyliśmy w wielu miejscach, iż tego rodzaju wąskie i literalne „wykłady” raczej utrudniają niż ułatwiają zrozumienie ducha dzieła. Brat Jan, to przede wszystkim niezmiernie ciekawa projekcja ideału samego pisarza i tej jego dwoistości, którą podnosiliśmy we wstępie: to najbardziej energiczny, jaki może być pod słońcem, protest przeciw życiu zakonnemu, a zarazem „najszczerszy mnich, jaki od początku mnichostwa mniszył się kiedy pomiędzy mnichami”! [przypis tłumacza]

Sprzątajcie kosze, zbiory już skończone – Stara piosenka ludowa: Adieu, paniers, vendanges sont faites . [przypis tłumacza]

da mihi potum (łac.; żart.) – daj mi popić (być pijanym). [przypis edytorski]

Święty Tomasz Angielczyk – Tomasz Becket, arcybiskup Canterbury (1119–1170) zamordowany przy ołtarzu z rozkazu Henryka II. [przypis tłumacza]

łupał mu głowę (…) wzdłuż szwu ciemieniowego – Rabelais, opisując podobne krwawe sceny, lubi roztaczać swoją wiedzę anatomiczną. [przypis tłumacza]

prościutko (…) jak gościniec do Faj – gościniec do Faye szedł kręto, okrążając całą górę. [przypis tłumacza]

Skała Klermoncka – wioska La Roche-Clermont w Turenii. [przypis tłumacza]

zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]

tociem już stary – inaczej: toć jestem już stary; przecież już jestem stary. [przypis edytorski]

Treść listu napisanego do Gargantui przez Tęgospusta – Zwrócono na to uwagę, iż styl Rabelais'go, zazwyczaj tak żywy i swobodny, w listach i przemówieniach wchodzi w ton współcześnie panujący, staje się ciężki i uroczysty. List ten należy do tych ustępów w dziele Rabelais'go, w których pisarz przemawia zupełnie serio. Przy tej sposobności możemy podnieść, iż własne listy pisarza, które się zachowały, zwrócone do różnych współczesnych osobistości, również najmniejszym słówkiem ani akcentem ani zdradzają humorysty: tak samo pisane są najzupełniej poważnie i z godnością. [przypis tłumacza]

ustawnie (daw.) – nieustannie, ustawicznie; ciągle. [przypis edytorski]

snać (daw.) – może, podobno, przecież, widocznie, najwyraźniej, zapewne; także: sna a. snadź . [przypis edytorski]

snać (daw.) – tu: przecież, wszakże. [przypis edytorski]

gdyby duch oszczerstwa (…) rzecz niegodną dawnej przyjaźni – Trzeba zauważyć, że ów pojednawczy poseł mimo woli robi wszystko, co może, aby ambitnemu Żółcikowi uniemożliwić pojednanie. [przypis tłumacza]

mniemaszli go (…) niedołężnym – konstrukcja z partykułą -li o znaczeniu wzmacniającym i pytajnym; inaczej: czy mniemasz, że jest niedołężny; czyż mniemasz (sądzisz, przypuszczasz, uważasz go za). [przypis edytorski]

snadniej (daw.) – łatwiej. [przypis edytorski]

Jako niektórzy wodzowie Żółcika swymi zbyt gorącymi radami wpędzili go w ostateczne niebezpieczeństwo – Zdumiewać się należy, jak w całym tym rozdziale najprostszymi środkami autor osiąga efekt najprzedniejszej satyry i nieodpartego wprost komizmu. W czasie wojny światowej niemiecki Simplicissimus zamieścił w przekładzie cały ten rozdział jako satyrę na zwycięskie pochody i plany cesarza Wilhelma. [przypis tłumacza]

Ciułać grosze to sprawa chamska – Być może niewinna aluzja do wiecznych kłopotów finansowych Franciszka I. [przypis tłumacza]

Rudobrody – albo Khair-ed-din, albo Horuk Rudobrody, założyciel afrykańskiego rozbójniczego państwa. [przypis tłumacza]

Morze Hirkańskie – Morze Kaspijskie. [przypis tłumacza]

azard (daw.) – niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]

ważyć – tu: rzucać na szalę, narażać (szyję, tj. życie). [przypis edytorski]

aurum potabile (łac.) – złoto pitne. [przypis edytorski]

proficiat (z łac. proficio , proficere ) – tu: awans. [przypis edytorski]

Αγιος ο ζεος (gr.) – Bóg jest święty! [przypis tłumacza]

uzdolić – zdołać (coś zrobić). [przypis edytorski]

ab hoste maligno libera nos Domine (łac.) – od wroga złośliwego uwolnij nas, Panie. [przypis edytorski]

siła (daw.) – dużo, mnóstwo. [przypis edytorski]

łokieć – daw. miara długości; ok. 57–59 cm. [przypis edytorski]

kolegium zwane montegińskim – Kolegium w Montaigu, do którego uczęszczał w młodości Erazm i gdzie głód i batogi stanowiły główne środki wychowawcze. [przypis tłumacza]

wraz – tu: zaraz, od razu. [przypis edytorski]

pana Wielogóry (…) pana Esara – Panowie de Grandmoud i d'Essars, dworzanie króla Franciszka I. [przypis tłumacza]

beczka cytyjska – Sławna beczka, sporządzona wedle legendy przez św. Bernarda. [przypis tłumacza]

ta przygoda przepowiedziana była przez Dawida w psalmie (…) Adiutorium nostrum – Cały ten ustęp był w owych czasach niemałym zuchwalstwem ze strony pisarza; [por. Psalm 123; red. WL]. [przypis tłumacza]

deposita cappa (łac.) – habit (płaszcz) do depozytu (zdeponowany). [przypis edytorski]

in statutis ordinis (łac.) – tu: w statutach zakonu. [przypis edytorski]

Kuleń – Coulaines, miejscowość koło Chinon. W ten sposób, dla płynności czytania, tłumacz pozwala sobie zazwyczaj polszczyć brzmienie różnych miejscowości w ustępach tekstu, gdzie autentyczność nazwy nie odgrywa roli. [przypis tłumacza]

pusty jak but św. Benedykta – Butem św. Benedykta nazywano ogromną beczkę. [przypis tłumacza]