Rabelais François - Gargantua i Pantagruel

wesoła śmierć, kiedy się umiera ze sztywną kusią – Wedle gadek ludowych trafia się to po śmierci ludziom, którzy za życia obcowali cieleśnie z mniszką. [przypis tłumacza]

wszystkim tym, co to drapnęli pod Pawią – Aluzja do żołnierzy, którzy ratując się ucieczką, opuścili Franciszka I pod Pawią (1525), tak iż dostał się do niewoli. [przypis tłumacza]

magis magnos clericos non sunt magis magnos sapientes (łac.) – największy z kleryków (księży; tu: mnichów) nie jest najtęższy w mądrości. [przypis edytorski]

chociem (…) stawał – konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: choć stawałem. [przypis edytorski]

zarazem (…) nieswój – skrót od: zaraz jestem nieswój. [przypis edytorski]

Zalim źle uczynił – konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: czyż źle uczyniłem. [przypis edytorski]

czym się to dzieje – daw. konstrukcja; znaczenie: jak to się dzieje, z jakiej przyczyny się to dzieje. [przypis edytorski]

Ignavum fucos pecus (…) a praesepibus arcent – trzymają z dala od ula gnuśne trutnie. [przypis edytorski]

jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]

stradać – postradać, stracić. [przypis edytorski]

Quare? Quia (łac.) – w jaki sposób, skoro. [przypis edytorski]

Ad formani nasi cognoscitur ad te levavi (łac.) – Po kształcie nosa poznaje się… to co ku tobie podniosłem. [przypis tłumacza]

item (łac.) – także; tak samo; tu: a zatem, a więc. [przypis edytorski]

beati quorum (łac.) – Beati quorum rentissae sunt iniquiates [szczęśliwi, którym odpuszczono nieprawości; red. WL]. [przypis tłumacza]

Renaud – ulubiona bohaterska postać francuskiej legendy. [przypis tłumacza]

wedle [obrządku] fekamskiego – Fecamp, opactwo wsławione później wyrobem likierów, wówczas było przysłowiowym dla gnuśności i opieszałości mnichów. [przypis tłumacza]

venite, apotemus (łac.) – Parodia brewiarza: veniter adoremus . [przypis tłumacza]

azard (daw.) – niebezpieczeństwo, przygoda. [przypis edytorski]

et de frigidis et maleficiatis (łac.) – Pod tym tytułem traktuje IV księga Dekretaliów o niezdolnych do małżeńskiej powinności lub czarami urzeczonych w tym kierunku osobach. [przypis tłumacza]

de contemptu mundi et fuga seculi (łac.) – O wzgardzie świata i ucieczce od niego. [przypis tłumacza]

Monachus (…) triginta (łac.) – W klasztorze mnich nie wart jest dwóch jajek, ale kiedy zeń wyjdzie, wart jest więcej niż trzydzieści. [przypis tłumacza]

tempore et loco prelibatis (łac.) – w odpowiednim czasie i miejscu. [przypis tłumacza]

woda gregoriańska – woda święcona, od imienia Grzegorza Wielkiego, który ją wprowadził. [przypis tłumacza]

tentować (z łac.) – pokusić się; próbować. [przypis edytorski]

zasumować się – zmartwić się. [przypis edytorski]

srodze (daw.) – bardzo, ogromnie. [przypis edytorski]

ustawnie (daw.) – ustawicznie, nieustannie; ciągle. [przypis edytorski]

kędy (daw., gw.) – gdzie, dokąd. [przypis edytorski]

rzeźba – tu: rzeź. [przypis edytorski]

Wejowis – bóstwo zła czczone u Rzymian z obawy przed jego potęgą. [przypis tłumacza]

przygodzić się (daw.) – przytrafić się, zdarzyć się. [przypis edytorski]

mieszkańcy Peszy (…) Monsoru i innych miejsc okolicznych – Wszystko miejscowości w prowincjach Turenii, Anjou i Poitou. [przypis tłumacza]

do armii lub załogi wojennej – Za czasów Rabelais'go istniały już najemne oddziały zawodowego wojska. [przypis tłumacza]

omierżenie – wstręt; por. mierzić kogoś: budzić w kimś wstręt. [przypis edytorski]

podobny (…) do meluńskich węgorzy, co to piszczą, nim się je zacznie obdzierać ze skóry – Francuskie przysłowie na określenie kogoś, kto podnosi lament, zanim dozna szkody. [przypis tłumacza]

nie mieszkając (daw.) – nie zwlekając. [przypis edytorski]

zostawił od wypadku – tu: zostawił na wszelki wypadek. [przypis edytorski]

bitwa pod Św. Obinem Kormeńskim – Bitwa pod Saint Aulbin (1488) między Karolem VIII a Ludwikiem XII (wówczas księciem Orleanu), który dostał się do niewoli. [przypis tłumacza]

po zburzeniu Partynia – Oblężenie Parthenay przez Karola VIII (1486). [przypis tłumacza]

byliby (…) nałożyli niezmierne okupy – Aluzja do dwóch ton złota, którymi Franciszek I musiał wykupić się z niewoli hiszpańskiej. [przypis tłumacza]

klasztor telemski – Opactwo Theleme i jego koncepcja stanowi niezmiernie ciekawy przyczynek do psychicznego wizerunku pisarza. W nim występuje najdosadniej fakt, zaznaczany już mimochodem, do jakiego stopnia kilkanaście lat pobytu w klasztorze wycisnęło na umysłowości i charakterze Rabelais'go niezatarte piętno. Kreśląc wedle swojej niczym nieskrępowanej fantazji ów raj na ziemi, tworzy Rabelais nie co innego wszelako, jeno klasztor: a pojęcie życia, na pozór tak odmienne, w istocie swojej więcej może wykazuje wspólności niż różnic między tymi tak sprzecznymi regułami. Modelu owego platońskiego klasztoru szukają komentatorowie w zamku Saint-Maur-des-Fosses należącym do kardynała du Bellay. [przypis tłumacza]

Jakim kształtem wzniesiono i uposażono klasztor telemitów – W opisie budowli mieszczącej klasztor znać epokę, w której król Franciszek wznosił swe wspaniałe zamki. [przypis tłumacza]

Jak wyglądało mieszkanie telemitów – Godne uwagi jest, iż Rabelais, poza tym chętny do opiewania soczystych biesiad, kreśląc plan swego klasztoru zupełnie zapomina w nim o istnieniu kuchni. [przypis tłumacza]

woda anielska – przyrządzona z korzonków fiołków florenckich. [przypis tłumacza]

zgodność była między mężczyznami a damami (…) wedle życzenia dam – Cały ten ustęp brzmi bardzo pociesznie w zestawieniu z różnymi odezwaniami się brata Jana w kwestii płci pięknej. [przypis tłumacza]