Ян Баршчэўскі - Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

Шляхціц на загродзе — дробны шляхціц, які меў невялікі маёнтак з абгароджанай сядзібаю.

Квестар — манах, які збірае ахвяраванні на кляштар.

Колькі гадоў служыў Я. Баршчэўскі ў «шаноўных людзей» сёння нам невядома.

Відавочна, Завальня мае на ўвазе і Полацкі езуіцкі калегіум, і Полацкую езуіцкую акадэмію. Полацкі езуіцкі калегіум заснаваны ў 1580 г. паводле загаду Стэфана Баторыя. У 1812 г. пераўтвораны ў Полацкую езуіцкую акадэмію.

Відавочна, маецца на ўвазе перакладная старабеларуская аповесць «Александрына» («Похождение царя Александра Македонского»)

Уліс — Адысей, галоўны герой паэмы Гамера «Адысея».

Маецца на ўвазе паэма Вергілія «Энеіда».

Прэфект (ад лац. praefectus начальнік) — загадчык, інспектар або настаўнік рэлігіі ў школе.

Пачатак беларускае «Каляды для малых дзетак», папулярнага твора XVIII ст., які гучаў так:

Каталіцкая малітва.

Нябожчык.

Чамарка — адзежына-венгерка.

Масонам, богаадступнікам. «Пан наш формозон: в церков не ходзіць і поста не глядзіць» (І. Насовіч. «Словарь белорусскаго наречія»).

Людзьмі не адной веры, дэсідэнтамі. «Матка недоверка і сына здзелала недоверком» (І. Насовіч. «Словарь белорусскаго наречія»).

Стужкаю.

Шнуроўка — адзежына ў выглядзе безрукаўкі, якая спераду зашнуроўвалася; гарсэт, кабат.

Воласць — уладанне аднаго пана.

Лёкай, што служыў у панскім доме, двары.

Габрая, які меў дазвол на гандаль гарэлкаю з панскіх бровараў; арандатара.

Запаведзь — абвяшчэнне з амбона пра тых, хто мае ў хуткім часе ўзяць шлюб.

Сітка — сузор’е.

Кланем! Кланемся! — Добры дзень! Вітаю!

Вось чаму. «Не в чом ён ні слова не сказав» (І. Насовіч. «Словарь белорусскаго наречія»).

У дадзеным выпадку абазначае пагарду.

Казак, або казачок — імправізаваны сольны мужчынскі танец.

Маецца на ўвазе старажытная беларуская калядная гульня «Жаніцьба Цярэшкі».

Юбілеі рымска-каталіцкая царква адзначае праз кожныя 25 гадоў ад нараджэння Ісуса Хрыста. Юхавічы — сёння вёска ў Расонскім р-не.

Гэтае апавяданне пад тытулам «Шляхціц Завальня. Апавяданне першае» друкавалася ў часопісе Ю.І. Крашэўскага «Athenaeum» (1844. T. 1).

Г. зн. пасля 12 ліпеня паводле новага стылю.

Галена.

Трава росiчка, якая расце на купiнах i ўжываецца супраць чараў.

Расічка — вельмі рэдкая і нізкая расліна. «Яе адметнасць, па словах простага люду, заключаецца ў тым, што пакуль на ёй ёсць раса, то яе можна знайсці; але як толькі раса прападзе, то расліна хаваецца ў зямлю і адшукаць яе немагчыма. Расічка мае прыемны пах і ўжываецца як лекавая зёлка». — «Собрала росічкі на посвяцаніе» (І. Насовіч. «Словарь белорусскаго наречія»).

Грывеннік або грыўна — расійская срэбраная манета, роўная 10 капейкам, якую білі манетныя двары Расіі ў ХVIII стагоддзі.

Пану і пані. «Подовай перші егомосцю, а потым імосці» (І. Насовіч. «Словарь белорусскаго наречія»).

Пробашч — ксёндз, кіраўнік парафіі.

«Вясельную песню сіраціне» выкарыстоўвалі ў сваёй творчасці Валер’ян і Юльян Грымалоўскія («Вершаваныя творы», Пецярбург, 1837), а таксама Аляксандр Гроза (паэма «Марына»). Р. Падбярэскі цытуе яе ў сваім артыкуле «Беларускае вяселле» ў газеце «Иллюстрация» (1848. Т. 6. № 1).

14 верасня па народным календары — Узвіжанне. Лічылася, што з гэтага дня восень рухаецца насустрач зіме, птушкі адлятаюць у вырай, усякія гады хаваюцца ў свае сховы. Забаранялася хадзіць у гэты дзень у лес, бо ўкус гадзюкі быў самы небяспечны. Апрача таго, лесавік у гэты дзень робіць агляд усіх падначаленых яму істот.