Ян Баршчэўскі - Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

Другі (раздзелы «Успаміны пра наведванне роднага краю» — «Куцця») — 22 лістапада 1844 г. Трэці (раздзелы «Думкі самотніка» — «Яснасць на небе») — 3 ліпеня 1845 г. Чацвёрты (раздзелы «Таварыш у падарожжы» — «Ад’езд») — 22 сакавіка 1846 г. Важнае значэнне ў структуры кнігі меў уступны артыкул Рамуальда Падбярэскага «Беларусь і Ян Баршчэўскі» — першы нарыс гісторыі новай беларускай літаратуры. Упершыню ў гісторыі нашага прыгожага пісьменства ішла гаворка пра беларускую літаратуру, вызначаны пэўныя крытэрыі гэтае літаратуры: «чыста народнаю» называецца літаратура на беларускай мове, а нацыянальнай — літаратура, якая закранае беларускія нацыянальныя праблемы, беларускае нацыянальнае жыццё. Нарыс Р. Падбярэскага — гэта і першая біяграфія Я. Баршчэўскага.

У пяці томіках альманаха «Niezabudka» Я. Баршчэўскі надрукаваў наступныя балады: «Фантазія», «Русалка-спакусніца», «Дзявочая крыніца», «Дзве бярозы», «Роспач», «Курганы», «Прысяга», «Партрэт», «Зарослае возера», «Рыбак», «Ніна».

Выйшлі чатыры томікі. Відаць, напачатку Я. Баршчэўскі меркаваў уключыць у «Шляхціца Завальню» іншую колькасць раздзелаў, але з-за нейкіх (магчыма, фінансавых) прычынаў пазней давялося скараціць аб’ём; альбо гэтую ж колькасць раздзелаў планавалася раздзяліць на шэсць томікаў. Аднак няма падстаў гаварыць пра незавершанасць кнігі.

Цікава, што гэтую ж дату Рамуальд Падбярэскі паставіў пад уступным артыкулам да кнігі Я. Баршчэўскага, а цэнзар Ігнат Іваноўскі 9 верасня 1844 г. падпісаў у друк першы томік «Шляхціца Завальні».

Гэтак тамтэйшы люд называе мураваныя дамы маёнткаў. (Тут i далей заўвагi Я. Баршчэўскага).

Полацкая езуіцкая акадэмія адкрыта 29.05 (10.06) 1812 г. на базе Полацкай езуіцкай калегіі. Мела правы універсітэта. Студэнты займаліся на тэалагічным, філасофскім, вольных навук і старажытных ды сучасных моў факультэтах. Закрыта 1.(13).03. 1820 г. у сувязі з выгнаннем езуітаў з Расіі.

Блізу маёнтка Гаўдэнтыя Шапялевіча Рудня, куды штолета наведваўся з Пецярбурга Я. Баршчэўскі.

Верш пад гэтай назвай змешчаны ў «Незабудцы» на 1841 г.

Маюцца на ўвазе войны Егіпта з Турцыяй 1831–1833 і 1839–1840 гг. Францыя ў гэтых сутыкненнях падтрымлівала Егіпет.

У 1832 г. у Англіі была праведзена парламенцкая рэформа. Неўзабаве ў краіне разгарнуўся так званы чартысцкі рух за наданне палітычных правоў працоўнаму народу і дэмакратызацыю парламенцкае сістэмы.

Размова ідзе пра першую «опіумную» англа-кітайскую вайну 1840–1842 гг.

У 1837 г. з’явілася першая чыгунка ў Расіі (Пецярбург — Царскае Сяло). У гэты час інтэнсіўна вялося будаўніцтва чыгунак на Захадзе.

У 1839 г. французскі мастак Луі Дагер (1789–1851) вынайшаў фатаграфію (дагератыпію).

Беларускiя словы, сказы i песні, напiсаныя Я. Баршчэўскiм лацiнкаю, выдзелены ў нашым выданнi курсiвам.

У кнізе «Россия: Полное георграфическое описание нашего Отечества» (Спб., 1905. Т. 9. С. 450), дзе пададзена гэтае ж паданне, курган называецца «Княжая Магіла».

Да верасня 1844 г. Я. Баршчэўскі выдаў пяць томікаў альманаха «Niezabudka». Калі пісьменнік кажа пра тры томікі, дык, відавочна, што напісаны ў 1842 г. артыкул без змен быў уключаны ў першы томік «Шляхціца Завальні».

Змешчана ў «Niezabudce» на 1841 г.

Змешчана ў «Niezabudce» на 1842 г.

Змешчана ў «Niezabudce» на 1842 г.

Гаворка пра баладу «Русалка-спакусніца», змешчаную ў «Niezabudce» на 1841 г.

Слова «жыд» не мела ў той час зневажальнага значэння.

Дуда — духавы інструмент са скураным мехам, маленькай трубачкай для напаўнення яго паветрам і некалькімі ігравымі трубкамі з язычкамі (пішчыкамі).

Музыка, музыкі — гэтак даўней называліся ў беларускіх вёсках танцы.

Блаславi, Божа, сватанне, бяседу вясельную.

Дзень летняга сонцастаяння паводле новага стылю.

У Пецярбурзе Я. Баршчэўскі жыў з 1817 да 1847 г.

Гэты нарыс друкаваўся таксама асобна ў альманаху «Rocznik Literacki» (Т. І. 1843 г.) і ў перакладзе Л. Кавеліна на рускую мову ў газеце «Иллюстрация» (Т. ІІ. 1846 г. № 10).

Тут i далей у «Шляхцiцы Завальнi» вершы даюцца ў перакладзе Сяржука Сокалава-Воюша.