Jan Kochanowski - Fraszki

Stań ku słońcu, a rozdziew gębę, panie Ślasa,
A już nie będziem szukać inszego kompasa [54] kompas — zegar słoneczny. :
Bo ten nos, coć to gęby już ledwe nie minie,
Na zębach nam okaże, o której godzinie.

Obłudny świecie, jakoć się tu widzi,
Doszedłem portu; już więc z inszych szydzi!

Świętym cię zwać nie mogę, ojcem się nie wstydzę,
Kiedy, wielki kapłanie, syny twoje widzę.

Szeląg [56] szeląg — dawna moneta polska. dam od wychodu [57] wychod (starop.) — wychodek, toaleta. , nie zjem, jeno jaje [58] (...) nie zjem, jeno jaje (...) (starop.) — nie zjem nic, tylko jajko. :
Drożej sram, niźli jadam; złe to obyczaje.

Na przykrej skale, gdzie nikt nie dochodzi,
Zielone drzewo słodkie figi rodzi,
Których z wronami krucy zażywają,
Ludzie żadnego pożytku nie mają;
Takżeć nie wiem, z kim wszytko drudzy zjedzą,
A ludzie godni gdzieś na stronie siedzą.

Pan sobie kazał przywieść białągłowę,
Aby z nią mógł mieć tajemną rozmowę.
Czekawszy chłopca dobrze długą chwilę,
Tak żeby drugi uszedł był i milę,
Pojźrzy pod okno, a ci sobie radzi!
I rzecze z góry do onej czeladzi:
„Po diable, synku, folgujesz tej paniej:
Jam kazał przywieść, a ty jedziesz na niej.”

Co to za sałata rana,
Rózynkami posypana? [60] Z rodzynkami przyrządzano zarówno sałatę z młodych pędów chmielu, jak i polewkę piwną, podawaną często na śniadanie.
Chmiel, jeśli dobrze smakuję;
Przetociem go w głowie czuję.

Dobry pan jakiś, jadąc sobie w drogę,
Ujźrzał u dziewki w polu bossą nogę.
„Nie chodź — powiada — bez butów, ma rada,
Bo macierzyzna tak zwietrzeje rada.”
„Łaskawy panie, nic jej to nie wadzi,
Chyba, żebyście pijali z niej radzi.”

„Nasz dobry doktor spać się od nas bierze [62] spać się od nas bierze — odchodzi (zabiera się) od nas, aby udać się spać. ,
Ani chce z nami doczekać wieczerze.”
„Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli,
A sami przedsię bywajmy weseli!”
„Już po wieczerzy, pódźmy do Hiszpana!”
„Ba, wierę, pódźmy, ale nie bez dzbana.”
„Puszczaj, doktorze, towarzyszu miły!”
Doktor nie puścił, ale drzwi puściły [63] drzwi puściły — bo je wyważono. .
„Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!”
„By jeno jedna” — doktor na to powie.
Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci,
A doktorowi mózg się we łbie mąci.
„Trudny — powiada — mój rząd z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany.”

Łuk i sajdak twój, Febe [64] Febe ( Febus ) — promienny, jeden z przydomków Apollina, w mit. gr. opiekuna sztuk. , niech będzie, lecz strzały
W sercach nieprzyjacielskich w dzień boju zostały.

Komu sto fraszek zda się przeczyść [65] przeczyść — przeczytać. mało,
Ten siła złego wytrwać może cało.

Najdziesz tu fraszkę dobrą, najdziesz złą i śrzednią,
Nie wszytkoć mury wiodą materyją przednią;
Z boków cegłę rumieńszą i kamień ciosany,
W pośrzodek sztuki kładą i gruz brakowany.

Proszono jednej wielkimi prośbami,
Nie powiem o co, zgadniecie to sami [67] Nie powiem o co, zgadniecie to sami — można się domyślać, że propozycja złożona przez gościa była jednoznacznie erotyczna. .
A iż stateczna [68] stateczna (przestarz.) — porządna, przyzwoita. była białagłowa [69] białagłowa (starop.) — kobieta. ,
Nie wdawała się z gościem w długie słowa,
Ale mu z mężem do łaźniej kazała,
Aby mu swoję myśl rozumieć dała.
Wnidą do łaźniej, a gospodarz miły
Chodzi by w raju [70] Chodzi by w raju (...) — tak jak w raju, nago. , nie zakrywszy żyły [71] żyła (starop.) — tu: męski członek. .
A słusznie, bo miał bindasz [72] bindasz (starop.) — męski członek. tak dostały,
Żeby był nie wlazł w żadne famurały [73] famurały a. femurały (starop.; z łac. femoralia ) — gacie, pludry, zarówno męskie, jak i damskie. .
Gość poglądając dobrze żyw [74] dobrze żyw (starop.) — ledwie żywy. , a ono [75] ono — tu: przyrodzenie.
Barzo nierówno pany podzielono [76] Barzo nierówno pany podzielono — (przyrodzenie) nierówno rozdzielone między mężczyznami; nie każdy mężczyzna jest dobrze obdarzony przez naturę. .
Nie mył się długo [77] Nie mył się długo — tu: mył, kąpał się krótko i jechał tym chutniej [78] chutniej (starop.) — chętniej. :
Nie każdy weźmie po Bekwarku [79] Bekwark (Walenty Greff, 1507–1576) — rodem z Siedmiogrodu, kompozytor i słynny lutnista na dworze Zygmunta Augusta. Pointa fraszki zacytowana została przez Piotra Statoriusza Stojeńskiego w gramatyce, co pozwala stwierdzić, że utwór powstał przed lipcem 1576 (data przedmowy gramatyki). lutniej [80] Nie każdy weźmie po Bekwarku lutniej — powiedzenie to oznacza: nie każdy został równie szczodrze wyposażony przez naturę. .

Starosta jednej paniej rozkazał objawić,
Że legata rzymskiego u niej miał postawić.
„Ba, toć — pry — legat prawy, co go stawiać trzeba [81] Gospodyni wyraz „legat” (z łac.: poseł), wiąże z polskim „legać”. ,
Ale w mym domu takim nie dawają chleba.”

Serce mi zbiegło, a nie wiem inaczej,
Jedno do Hanny, tam bywa naraczej [82] naraczej — najchętniej. .
Tom był zakazał, by nie przyjmowała
W dom tego zbiega, owszem, wypychała.
Pójdę go szukać, lecz się i sam boję
Tam zostać. Wenus, powiedz radę swoję!