Jan Kochanowski - Fraszki

Nowy to fortel a mało słychany:
Na śrebrną brodę grzebień ołowiany [29] grzebień ołowiany — służył do czernienia siwych włosów. .

Nie bądź mi hardym, chociaś wielkim panem,
Jam nie starostą ani kastellanem,
Ale gdy namniej podweselę sobie,
Siła mam w głowie panów równych tobie.

Nie chcę w tej mierze głowy psować sobie,
Bych się, mój panie, miał podobać tobie;
Widzę, żeś hardy — mnie też na tym mało [30] mnie też na tym mało — mało mi zależy. ,
Kiedy się tobie tak upodobało.

Wyganiasz psa z piekarniej — ba, raczej sam wynidź,
Bo tu jednak masz diabła [31] masz diabła — nic nie masz. u kucharek czynić.

Milczycie w obiad, mój panie Konracie;
Czy tylko na chleb gębę swą chowacie?

Na umyśle prawdziwe bogactwa zależą;
Pod nim srebro i złoto, i pieniądze leżą;
A temu bogatego imię będzie służyć,
Który szczęścia swojego umie dobrze użyć.
Ale kto ustawicznie leży nad liczmany,
Tylko tego słuchając, gdzie przedajne łany,
Ten równie jako pszczoła plastry w ul układa,
A drugi nic nie robiąc miód gotowy jada.

Ziemię pomierzył i głębokie morze,
Wie, jako wstają i zachodzą zorze;
Wiatrom rozumie [32] Wiatrom rozumie (...) — zna zjawiska meteorologiczne. , praktykuje komu [33] (...) praktykuje komu — ma uczniów, praktykantów, jest mistrzem. ,
A sam nie widzi, że ma kurwę w domu.

„Matusz wąsów” lepiej rzec; bo wielką kładziemy
Rzecz pod małą, kiedy „wąs Matuszów” mówiemy.

Kiedyście się tych pomiarów tak dobrze uczyli,
Że wiecie, ilekroć koło obróci się w mili,
Zgadnicież mi, wiele razów, niż jeden raz minie,
Magdalena pod namiotem żywym [34] pod namiotem żywym (starop.) — pod ludzkim ciałem. duszą kinie [35] duszą kinie (starop.) — przeżyje chwilę ekstazy. .

Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli,
Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.

Jesli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,
Czego się, miła, tak często spowiadasz?

Odmów, jeślić nie po myśli; daj, masz li dać wolą;
Słuchając słów niepotrzebnych aż mię uszy bolą.

Miałem nadzieję, że mi zyścić miano,
Tak jako było z chucią [36] z chucią — z chęcią, z ochotą. obiecano;
Ale co komu rzecze białagłowa,
Pisz jej na wietrze i na wodzie słowa.

Powiem ci prawdę, że rad obiecujesz,
A obiecawszy, potym się nie czujesz;
Fraszką by cię zwać, lecz to jeszcze mniejsza:
Jest w moich książkach fraszka stateczniejsza.

Ciężko mi na te teraźniejsze pany:
Siebie nie baczą, a ganią dworzany.
„W on czas — pry — czystych zapaśników było,
Szermierzów, gońców, aż i wspomnieć miło.
A dziś co młodzi pachołcy umieją?
Jedno w się wino jako w beczkę leją.”
Prawda, że wielka w sługach dziś odmiana,
Ale też trudno o takiego pana,
O jakich nam więc starszy powiadali;
Oni się w męstwie, w dzielności kochali,
Dziś leda Żyda z workiem pieprzu wolą —
Nie dziw, że rzadko za tarczami kolą.

Gniewam się na te pieszczone ziemiany,
Co piwu radzi szukają przygany.
Nie pij, aż ci się pierwej będzie chciało,
Tedyć się każde dobrym będzie zdało.

Nie darmo Bakcha [37] Bakcha — Bachusa, w mit. gr. boga wina. z rogami malują,
Bo pijanego i dzieci poczują.
Niech głowa, niech mu służą dobrze nogi —
Sama postawa ukazuje rogi [38] postawa ukazuje rogi — skłonność do awantur, stąd wyrażenie: rogata natura. .

Szlachetne płótno, na którym leżało
Owo tak piękne w oczu moich ciało,
Przecz [39] przecz (starop.) — dlaczego. tego smutny u Fortuny sobie
Zjednać nie mogę, aby głowie obie
Pospołu [40] pospołu (starop.) — razem. na twym wdzięcznym mchu leżały,
A zobopólnych [41] zobopólnych (starop.) — wspólnych. rozmów używały?
Więcej nie śmiem rzec, bo i tak się boję,
Że z tych słów Zazdrość myśl rozumie moję.

Pośle papieski rzymskiego narodu,
Uczysz nas drogi, a sam chybiasz brodu.
Nawracaj [42] Nawracaj — w podwójnym znaczeniu tego wyrazu leży istota fraszki, podrwiwającej sobie z któregoś nuncjusza. lepiej niżli twój woźnica,
Strzeż nas tam zawieźć, gdzie płacz i tesknica [43] płacz i tesknica — aluzja biblijna: chodzi o „płacz i zgrzytanie zębów” w piekle (wg Św. Mateusza XXII 13). .

Tuśmy [44] Tuśmy — tu, tj. pod Sokalem w bitwie z Tatarami w r. 1519. się mężnie prze ojczyznę bili
I na ostatek gardła położyli.
Nie masz przecz, gościu, złez nad nami tracić,
Taką śmierć mógłbyś sam drogo zapłacić.

Teraz by ze mną zygrywać [45] zygrywać — bawić się. się chciała,
Kiedyś, niebogo, sobie podstarzała.
Daj pokój, prze Bóg! [46] prze Bóg — w imię Boga. Sama baczysz snadnie [47] snadnie — z łatwością. ,
Że nic po cierniu, kiedy róża spadnie.

Biedna starości, wszyscy cię żądamy,
A kiedy przydziesz, to zaś narzekamy.

Nie bądź mi stryjem [49] Przysłowie łacińskie: „Nie obchodź się ze mną jak z wyrodnym bratankiem”, przytacza Horacy ( Satyry II 3, 87). , Rzymianie mawiali,
Kiedy się komu karać nie dawali.
Bądź ty mnie Stryjem przedsię po staremu,
Jedno nic nie bierz synowcowi swemu.

Nie dbają moje papiery
O przeważne [50] przeważne — tu: o bardzo ważnych; o odważnych. bohatery;
Nic u nich Mars, chocia srogi,
I Achilles prędkonogi [51] Mars... Achilles — tu przywołani jako wyraz tematyki poważnej, wojenno–historycznej: w mit. gr. Mars był bogiem wojny, a Achilles występuje w eposie Homera, Iliadzie . ;
Ale śmiechy, ale żarty
Zwykły zbierać moje karty.
Pieśni, tańce i biesiady
Schadzają się do nich rady [52] rady — rade, z radością, chętnie. .
Statek tych czasów nie płaci [53] Statek tych czasów nie płaci — stateczność jest w tych czasach nieopłacalna. ,
Pracą człowiek próżno traci.
Przy fraszkach mi wżdy naleją,
A to wniwecz, co się śmieją.