Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Спроба беларускай саведкай культуры — арганічная частка тае спробы. Як самакаштоўная з'ява яна разглядацца не можа.

Беларуская савецкая культура не стала для беларускага народа сваей, таму што будавалася на традыцыйным расейскім светапоглядзе.

Пэўныя здабыткі ў галіне сацыяльных медытацый - гэта вяршыня культуры, якая не стала сваей.

Пэўныя эстэтычныя здабыткі проста не даходзілі да народа.

Пра тое, што беларуская культура сення не есць грамадскай з'явай, найперш сведчыць адсутнасць у ей калектыўных жанраў творчасці: кіно, тэатра, тэлевізіі...

Беларуская постсавецкая — «адраджэнская» — культура таксама не прысвойваецца, бо яе ўнутраны знак — мінус — застаўся ранейшы.

Сутнасць культуры — нацыянальны светапогляд – не выяўляецца ані ў лубочна-манерных скоках ды спевах сувенірных ансамбляў, ані ў «крахах» ды «крызісах» мітынгоўцаў, ані ў «аптымістычных трагедыях» імітатараў публіцыстыкі, жывапісу, паэзіі... Калі яна й выяўляецца, дык у някідкай мудрасці незапатрабаваных мысляроў.

Можна шукаць i знаходзіць у спадчыне, нацыянальным характары, у сабе самыя розныя праявы самабытнасці, але з ix толькі сцвярджальныя становяцца культурай — самасцверджаннем нацыі.

Абдзіраловіч меў рацыю.

Невуцтва, паняволенасць, «сарамяжлівасць» могуць быць адметнымі рысамі чалавека i персанажа, але ніколі яшчэ яны не ставалі адзнакамі самабытнасці нацыі.

Вызначэнне сцвярджальнага ў кожнай сітуацыі жыцця патрабуе іншай, адэкватнай праграмы.

У вогуле можна сказаць: «Ты цемны, сляпы, быццам крот», «цябе залье крывіцкі рух», «падымайся з нізін». Але ўсе гэта — самапрыніжэнне, прароцтва i заклік— аднамернае, як смерць.

Нацыянальнае адраджэнне не стане дамінантай культуры, а культура — грамадскай з'явай, пакуль яно аднамернае, як смерць.

Жыцце тчэцца з тысяч рознакаляровых нітак.

Беларуская культура не сцвердзіла сябе ў свеце, бо не сцвярджала, a адмаўляла.

Няшчасны, бедны, забіты, паняволены, цемны, апатычны, знямоглы народ... У адмаўленні б ал i знаходкі псіхалагізму, выяўлялася віртуознасць стылю, тут спаборнічалі таленты.

Адмовіўшы, беларуская культура дзяжурнай фразай клікала свой адмоўлены народ падняцца. I падымалася само адмаўленне.

Няшчасны, цемны i апатычны сам ніколі гэткім сябе не лічыў. Кожны думаў пра сваю надзею.

Патэтыка самаадмаўлення дае сякія-такія пазіцыі, але толькі сякія-такія.

Слабыя пазіцыі адразу распадаюцца на апазіцыі, апазіцыі — у апазіцыі адна да аднае.

Потым некаторьш апазіцыі могуць змяніць знак «мінус» на знак «плюс». Для гэтага патрэбныя сродкі i пэўнае пашырэнне светапогляду, гэта значыць гатоўнасць змяніць знак.

Пра тое, што такой гатоўнасці няма, сведчыць перавага панад усім антыпатый i характараў. Так настае час сварак. Эсдэкі не любяць бэнээфаўцаў адно таму, што яны эсдэкі, i наадварот.

Толькі ў пашыраным светапоглядзе знаходзіцца месца сцвярджальнаму знаку, які адразу разрастаецца ў дамінанту. Усялякае адмаўленне адыходзіць на перыферыю.

Кожны здзяйсняе свой жыццёвы праект.

Жыццёвыя праекты кантактуюць у жыццёвых сітуацыях. Ix тло — краявід.

Беларуская культура не распрадоўвае жыццевыя праекты i сітуацыі, яна ўжо не стварае самабытныя беларускія краявіды.

Тое, чаго не робіць беларуская культура, ёсць нормай культуры, праз якую самасцвярджаюцца нацыянальны светапогляд i мова.

Свая культура — гэта здаровы прадукт, а не мроя пра «далікатэс» i не галас пра «голад».

Мроя i галас — маргіналіі, апазіцыя. Яны будуць заўсёды, але на перыферыі здаровага прадукту, феномен якога ў тым, што ён жыццёва неабходны, ён не прыядаецца i не выклікае гідлівасць, яго не трэба рэкламаваць, яму не трэба вучыць. Ён засвойваецца штодня «сам».

Феномен культуры нагадвае феномен хлеба.

1992

ЛІТАРАТУРА Ў АБСУРДНЫМ СВЕЦЕ

Паняцце абсурду прыжылося ў «заходнім», еўрапейскім i амерыканскім, рэгіёне, a дзе-нідзе стала ключавым словам літаратурна-мастацкіх медытацыяў. Тэатр абсурду i адпаведна «абсурдны» жывапіс i кінематограф узніклі там даўно, недзе адразу пасля першай сусветнай вайны, так што вытокі гэтай некласічнай эстэтыкі бадай што згубіліся. Мастацтва абсурду перажыло ўсе свае стадыі: пачыналася як авангард, затым было класікай, а сёння ўжо спусцілася з элітарных узвышшаў у нізіны масавай культуры. Нічога не зробіш, такі ўжо лёс кожнай мастацкай плыні ў эпоху навукова-тэхнічнай цывілізацыі: учора яшчэ квітнела i духмяніла, а сёння высахла i выкінута ў полымя ненажэрнага часу. Стылістычнай дамінантай быцця i культуры стала аднаразавасць. Дэфіцытныя ў нас аднаразавыя шпрыцы /ix уколамі наіўна спадзяюцца пазбегнуць катастрофы/ тут не выключэнне. Усё аднаразавае ў грамадстве цывілізаваных бадзяг — ад пялёнкі i шарыкавай ручкі да аднаразавага «кахання». Не важна якога: аднаполага ці двухполага. Пагоня за модай, драпежніцкае спажыванне сыравіны, гатовых тавараў i паслуг — вось прыкметы часу. Як у прывідах прарока Данііла: «I вось звер чацвёрты, страшны i жахлівы ды ўсемагутны; у яго вялізныя жалезныя зубы; ён пажырае i руйнуе, а рэшту топча нагамі».