Уладзімір Някляеў - Лапаціна

І закацілася за Перунову гару, бліснуўшы апошнім промнем, сонца. А на Ярылавай гары стала так ціха, што чуваць было, як дыхае немаўля.

Гара чакала.

Ціт падняўся і, не ведаючы, што яму, жывому, цяпер рабіць, глядзеў, як Мілава злізвае кроў з галавы дзіцяці. “Як сучка”, - падумаў.

- Ты прызнаеш, што здрадзіла мужу? - парушыў маўчанне, падышоўшы да Мілавы, вайдэлот Тур. - І што дзіця тваё не ад яго?

- Прызнаю, - прыціснула хлопчыка да грудзей Мілава. - Гэта сын Ціта. Наймалодшы.

Яна прыціскала да грудзей дзіця, глядзела на вайдэлота і пераможна ўсміхалася.

Гара чакала...

- О, Пяруне, які дае нам дождж! О, Ярыла, які дае нам сонца! О, Вялесе, які дае нам тое, што пад дажджом і сонцам узрастае! За што спалілі вы і патопам залілі нальшанскую зямлю? - не стаў болей чакаць вярхоўны вяшчун Крыва-Крывэйта. - Бо на ёй узрасла здрада! Бо на яе прыйшла чужая вера! Бо на ёй сталі маліцца чужому Богу! Бо парушаныя законы, па якіх жылі продкі! Бо растаптаныя спрадвечныя звычаі! Бо патух ахвярны агонь!.. - распаляў сам сябе, амаль пры кожным слове пальцам тыкаючы ў бок Мілавы, вярхоўны вяшчун, наганяючы страху на людзей, якія ўціскалі галовы ў плечы і глядзелі на Мілаву з усё большай нянавісцю. Зразумела было, чым Крыва-Крывэйта скончыць, і калі ён ускінуў рукі ўгору: “Дык хай прымуць багі нашыя ахвяру нашую!..” - Ціт сказаў так, каб уся гара пачула: “Гэта не мой сын!”

- А чый?.. - падскочыў да яго вайдэлот Тур, у якога з’явілася магчымасць адпомсціць Ціту за ўсе прыніжэнні. - Калі Мілава кажа, што твой!

Ціт зрабіў выгляд, нібы вайдэлот здзіўляе яго сваёй даверлівасцю.

- Мала што яна кажа... Гэта сын майго сына. Мой унук. - І павярнуўся да Дана. - Дан, гэта твой сын?

Дан доўгім, пакутлівым позіркам паглядзеў на бацьку, на вайдэлота, на вярхоўнага вяшчуна, на Мілаву з хлопчыкам... Віт, які стаяў побач з Данам, нешта сказаў яму ціха... Дан пахітаў галавой: “Не...” - і прамовіў цвёрда:

- Не.

“Вух!..” - выдыхнула гара, а вайдэлот Тур выхапіў меч з-за пояса Ціта і ўтыркнуў яго ў зямлю каля ног Дана: “Тады ты ведаеш, што рабіць!..”

Меч стаяў, не хістаючыся.

Гара чакала...

- Па звычаі нашых продкаў жонка, якая здрадзіла мужу, мусіць быць асуджаная на страту! - пачаў, уздымаючы голас, Крыва-Крывэйта. - Вы адпрэчылі звычай - і на зямлю вашую прыйшла распуста, якая нясе пагібель! Бо калі жонка не паважае мужа, тады сын не паважае бацьку, і рвецца повязь пакаленняў! Слабее і гібее род! Тады ворагі нашыя, якія мацнеюць праз нашую слабасць, прыходзяць і забіраюць...

- Досыць! - вырваў меч з зямлі Дан. - Я паважаю бацьку! І па звычаях нашых продкаў ён, галава роду, мусіць вяршыць суд! І над жонкай маёй, якая мне даўно не жонка, і над дзіцём яе, якое мне не дзіця, і нада мной, калі на тое ягоная воля! Бо я слабы, - падаў ён меч Ціту, - і сам звяршыць суд не здолею...

Дан стаяў перад бацькам, падаючы яму меч, які Ціт не браў, бо калі ты бярэш у рукі меч, дык мусіш ім секчы - во якую Дан прыдумаў помсту. “Ты ў мяне забраў Мілаву - цяпер забяры яе ў сябе...” Так яны стаялі, знерухомленыя, адзін перад адным, але колькі можна было ім, сыну і бацьку, адзін перад адным стаяць, калі чакаў, як каршун, гатовы ўчапіцца ў Мілаву, Крыва-Крывэйта, калі чакаў, з’едліва ўсміхаючыся, вайдэлот Тур, калі гара чакала...

Гара не прагла справядлівасці. Ніхто не чакаў, што Ціт возьме меч, каб спраўдзіць законы, па якіх жылі продкі. Не. Усе чакалі відовішча. Толькі відовішча - больш нічога. Ціт гэта разумеў. Але разумеў таксама іншае. Калі не звяршыць суд, дык усе засухі з патопамі і войны з пажарамі, усе беды, якія стануцца на гэтай зямлі хоць праз дзень, хоць праз год, хоць праз век, будуць бедамі, насланымі багамі праз Мілаву. Тут ужо вярхоўны вяшчун з вайдэлотам пастараюцца... А скуль Мілава ўзялася? У чыёй сям’і прыжылася?.. І калі сям’я, калі Ціт цяпер выявіць слабасць, згубная слава пра смалянку кляймом пакладзецца на ўвесь род. На Віта, Дана, Юра. На іх нашчадкаў. На гэтага хлопчыка, якога абдымае апошнімі абдымкамі Мілава...

Гара чакала.

Ціт адчуваў сябе, як за імгненне перад боем, шанцы ў якім роўныя на жыццё і смерць. Зрок, слых былі гэтак абвостраныя, што ён чуў, як у кожным, хто стаяў хоць блізка, хоць далёка, шуміць, патрабуючы выйсця, кроў. Чуў галасы, якія яшчэ не вырваліся, стаялі ў каго пад сэрцам, у каго пад горлам: “Ведзьма!.. Курва!.. На смерць!.. На страту!..” - і бачыў, як і ў вачах тых, хто верыў у многіх багоў, і ў вачах тых, хто верыў у Бога адзінага, аднолькава разгаралася нянавісць, праз якую забываліся яны пра любоў.