Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

- Што, бунт? - спытаўся ў першых, хмурых і злых, мужчын.

- А панічу, а родненькі! Нарэшце з'явіўся! Бунт, панічу, бунт!

- Што?! - Артур пагрозліва нахмурыўся. - Хто бунтуе? Чаго?

- Пан бунтуе...

- Хм, а дзе пан?

- Пан спіць, будзіць нельга. Як прачнецца - пачне зноў бунтаваць.

- Хто распарадчык?

- Няма, васпане... Хто без грошай хоча працаваць?..

- А гэта хто? - Артур паказаў на Цімоха, які стаяў збоку ад сялян.

- Гэта, пане, і ёсць новы распарадчык... Вы ж яго ведаеце... Манкевіцкі ён, Цімох, што з бровара вытурылі...

Цімох, як пачуў, што пра яго гаворка, сцягнуў шапку.

- Ідзі сюды, - раззлавана сказаў Артур. - Ты чаго тут?

- А паночку, а родненькі, - кланяючыся, пачаў прасіцца Цімох. - Куды ж мне падзецца? Не праганяйце... Ваш тата дабрадзей...

- Ціха! - спыніў Артур Цімоха.

Непрыемнае пачуццё нехарошасці і нейкай жыццёвай несправядлівасці варухнулася ўсярэдзіне.

- Што, бацька п'е?

- П'е, панічу, яшчэ як... Не п'е, а трубіць... І ўночы, і днём п'е. Спасу няма.

Цімох вырачыўся на Артура і чамусьці няўцямна раскрыў рот. Нейкая раптоўная здагадка варухнулася ў яго галаве. Голас Артура рыхтык падобны на нечы такі знаёмы голас.

- Дзе тата зараз? - спытаўся паніч.

- Спіць. Не будзіце, майце ласку, васпане. Самі ведаеце.

Бацька спаў, спаў і Стасік. Артур абышоў службы. Непарадкаў вялікіх няма, але... Сама атаву касіць, рыжэць пачынае, а касіць няма каму. Сяляне ўвіхаюцца каля свайго. Увогуле з гэтай гаспадаркай нешта не так. Бацька глядзіць за ёю налётамі. Ды і ці выціснеш ты грошы з гэтай нішчымнай зямлі... Працаваць належна, рукі прыкласці да зямлі. Ды і вельмі многа той зямлі.

Пайшоў у дом - доўгую драўляную будыніну з тоўстымі калонамі-бярвеннямі пры фасадзе, які падпіралі нешта падобнае на адкрыты балкон, на якім, па задумцы архітэктара, шчаслівы гаспадар мусіў піць гарбату і пазіраць на «тучныя нівы і шчаслівых дбайствам добрага пана сялян»... На тым балконе ніхто ніколі не сядзеў: цяжка давалася капейка, цяжка вучылася...

Артур выйшаў на ганак, сеў. І тут зноў, у каторы раз за мінулыя суткі, пачуў звон цугляў. Глянуў - так і ёсць, да маёнтка прастуюць жандары. Капітан Фогель і двое падначаленых. Рэшта, пэўна, паехала за ландарай. Будуць сачыць за паненкай.

Артур насупіўся, падняўся і пайшоў у пакоі. Надта важныя госці - жандары. Праз прачыненае акно чуў, як капітан Фогель - ліса хітрая - гаворыць з распарадчыкам Цімохам.

- Прымайце госцяў! - гучна выклікнуў капітан, чапляючы вуздэчку за шула. - Ці можна бачыць памешчыка Буевіча?

- Пан спіць... Крыху буяніў... А цяпер спіць, - нягучна адказаў Цімох.

- Падымайце пана! Пытацьму пра бунтаўшчыкоў.

- Якія бунтаўшчыкі, ваша благародзіе, зроду не было ў нас бунтаўшчыкоў.

- А мне паведамілі, што тут бунт!

- Няпраўда, ласкавы пане, няпраўда...

Артур бачыў, што выгляд у жандара зрабіўся змоўніцкі.

Капітан падаўся да распарадчыка і як бы абыякава прамовіў:

- Па навакольных вёсках выяўлена «Мужыцкая праўда». Чулі пра такую?

- Ніякай такой мужыцкай праўды не ведаем, васпане...

- Бунтаўшчыкі яе чытаюць... Па-тутышняму пісана, польскімі літарамі...

- Чытаць, васпане, зроду не чытаем. Не навучаны... Ды яшчэ, барані нас Божа, польскімі літарамі. Куды нам... - адхрышчваўся Цімох.

- Ну добра, вядзі да пана...

«Не хачу сустракацца з гэтым суконным рылам...» - падумалася Артуру. Ён прыхапіў кайстру, з якой не расставаўся апошнія дні, пайшоў і зачыніўся ў сваім пакоі.

Але Цімох прывёў капітана Фогеля не да бацькі, а да яго. Давялося прымаць няпрошаных гасцей. Артур загадаў пусціць жандарскіх коней на поплаў, афіцэра і ягоных памагатых накарміць і пакласці ў пуню спаць на свежым сене.

- Угэ, - згадзіўся Цімох. - Людэй і конэй шкодоваты трэ, хіба воны е вінавайцы?

Жандар залыпаў вачыма, не зусім разумеючы. Артур есці разам з жандарам, якому як афіцэру сабралі стол у залі, не стаў, спаслаўся на стомленасць, кепскую ноч пад карчмой, пайшоў распарадзіцца знайсці майстроў рамантаваць ландару. Пасля зачыніўся ў пакоі, сеў за стол і на кавалачку паперы напісаў: «Jość patreba sustrecca».

3. Сядзіба Кавальца

У першую ж нядзелю пасля прыезду з Пінска Ясь Кавалец выбраўся на кірмаш у Манкевічы. Рыбаку і паляўнічаму, яму было што прадаць. Паўкідаў у човен нашыхаваныя звечара торбы з нізкамі і дубцамі сушаных грыбоў і ўюноў, дастаў з кія на печы футры баравых куніц, якія ніяк не мог збыць яшчэ з зімы, прычапіў да чоўна саж з жывой, не снулай рыбай.

- Ты ж мёду забыўся... - падказала маці.