Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— Што гэта? Маналог у стылі сярэдневяковай трагедыі? Героя якраз хапае на тое, каб выказацца і памерці? Ці прытворства?..

— 3 ім бывае, — адказала Зоя. — Не зважайце. Заўтра ён не зможа ўспомніць ніводнага слова...

Так яно і было.

Перад Богшам пранеслася ягонае і Цюкіна жыццё, як вогненны шар маланкі. Кірыла ўсё стаяў на месцы. Здалося, пранесліся гады, а ён не саступіў і на крок. Стаіць і глядзіць на яго...

Эпізод чацвёрты (працяг першага): дыскусія на адвольныя тэмы

— Нарэшце, — сказаў Кірыла Лыкавязаў, зрабіўшы тры баксёрскія крокі насустрач Лазару Богшу. Ягоная правая рука, здавалася, нанясе ўдар знізу, але, напаткаўшы па дарозе Богшаву, толькі моцна паціснула яе. — Кажуць, што ты ўчора ўрэзаў?.. Час бы і спыніцца...

— Хто кажа?.. Якое глупства! — Богша адказаў з той праўдзівасцю ў голасе, што бывае ў грэшніка, які хоча забыцца пра зямныя грахі.

Па шчырасці дык яму было брыдка хлусіць, ды і не было на тое важкіх прычын, але яшчэ больш брыдка было прызнацца ў свінстве, няхай і невялікім, але якому іншага вызначэння і не выбераш у багатай матчынай мове.

Кірыла ўзяў Богшу пад руку, з нечаканай таямнічасцю спытаў, быццам адкрываў найвялікшую тайну:

— Ці чуў ты, што прыехала Рыма Сяргееўна Громава?

— А чаго? Па ахвяры?..

— Я мяркую, не дзеля таго, каб пляскаць табе ў ладкі, — сказаў Кірыла і зарагатаў са свайго жарту.

"Я недзе ўжо чуў гэта", — раптам падумаў Богша, і ў ягонай галаве балюча заварушыліся ўспаміны.

— Ты ніколі не падарожнічаў на той свет? — спытаўся ён у Кірылы.

— Не, — весела адказаў той, падумаўшы, што Бог­ша жартуе. — Не падарожнічаў і хачу як мага надалей аднесці гэтае прыемнае падарожжа.

— А я падарожнічаў, — што-кольвечы прыгадваючы з начных трызненняў, сказаў Богша.

— Відаць, не дужа спадабалася, калі так хутка вярнуўся назад.

— Мне адсеклі там галаву, — сказаў Богша з той сур’ёзнасцю, што дае падставу пачуць у ёй адмысловы жарт.

— Спадзяюся, аперацыя была не дужа цяжкай і пад агульным наркозам?

— Уяві, без наркозу...

— Жахліва... Яны, мабыць, не здагадваліся, якія думкі раяцца пад яе чарапком, а то схапілі б яе і насілі б з сабой, як самы дарагі палон, — пажартаваў Кірыла таксама з сур’ёзным выразам на твары.

— Не, Кірыла, яны якраз здагадваліся, — вельмі сур’ёзна адказаў Богша. — Таму баяліся маёй галавы. Яна магла адкрыць ім вочы, пасеяць сумненні ў душах, задумацца над сабой і сваім ханам, над яго парадкамі. Уяві сабе, дзесяткі тысяч мангольскіх воінаў, якія звязаны адзінай мэтай, спосабам жыцця, памкненнямі і намерамі, а значыць, і адной думай і верай у праўду іхняй агульнай справы. У іх ніякіх сумненняў наконт заваёвы чужых зямель, забойства тысяч людзей, ніякіх разважанняў наконт дабра і зла. Ды ім і непатрэбна думаць. За іх думае хан. А тут раптам галава са шматвяковым гістарычным вопытам. Ад такой станеш уцякаць...

— Гэта што? Прытча?.. Не сказаў бы, каб вельмі арыгінальная, — Кірыла быў разгублены, а таму лішне катэгарычны.

"Што ён падрыхтаваў мне? Якую пілюлю? — падумаў Богша. — Але нешта падрыхтаваў. Во ўжо ніколі не здагадаешся, што ён можа сказаць, зрабіць у наступную хвіліну..."

Другая палова пяцідзесятых гадоў была багатая на змены надвор’я. То раннія прымаразкі, то познія адлігі.

Лазар Богша ў тыя гады станавіўся на рэжысёрскія ногі. Марудна. Цяжка. Ён увесь быў захоплены творчасцю, планамі на будучае, тым, каб устаяць, закрочыць насустрач сонцу. Менавіта сонцу. Гэта быў вобраз, які захапіў яго, як ідалапаклонніка. Ці не таму ён нічога не бачыў навокал, нічога не чуў. Ён хадзіў, задраўшы галаву, каб глядзець на сонца, і не мог схіліць яе, каб пабачыць зямныя справы. Яны даносіліся да яго рэхам студыйнага калідора.

Кіношная брація пацяшалася на той час з Кірылы Лыкавязава, але найбольш употай, пакуль аднаго разу не абурылася, аднак абурылася зноў жа так, як умеюць толькі кіношнікі, — ярасны выбух і дабрадушнае заспакаенне.

Лазару Богшу даўно быў вядомы зменлівы характар Кірылы. Але пры ўсім гэтым Кірыла ўмеў заставацца наперадзе. Ён нагадваў таго ўсюдыіснага штабс-капітана, які, ідучы наперадзе калоны, нейкім чынам зноў аказваўся наперадзе, калі давалі каманду кругом, ша­гам марш!.. Кірылу нічога не каштавала адрачыся ад сваіх слоў, сцвярджаць нешта зусім супрацьлеглае та­му, што нядаўна сцвярджаў. Але Богша паблажліва ставіўся да ягоных хібаў — сам не без іх, дык чаго абурацца чужымі? Ды і ці мала на Богшавай памяці было такіх, што рабілі так, як Кірыла. Ці мала хто прызнаваў свае памылкі, каб потым адрачыся ад прызнанняў, а затым зноў прызнавацца.