Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

Богшу аж страсянула ад гэтай думкі, і тут жа над ягонай галавой пачуўся шолах крылаў і злавеснае крумканне.

Богша задраў галаву. Крумкачы засцілалі шарачковае неба ад краю да краю, і шолах іх крылаў нагадваў шоргат рыдлёвак аб пясок. Лазар Богша заціснуў вушы далонямі, а галаву ўцягнуў у плечы. Яму хацела­ся ўцячы адсюль абы-куды, хоць на край свету, але ён добра ведаў, што ўцячы ўжо нельга.

Гэта было страшэннае адчуванне свайго заняволення — навокал ні турэмных сцен, ні калючай агароджы, ні вартавых, а ўцячы нельга, быццам ён прывязаны мільярдамі нябачных пут да тых падзей, якія павінны адбыцца...

"Тое, што непазбежна, не можа быць адкладзена або перанесена напасля. Як я не мог зразумець гэтае д’ябальскае правіла, калі жыў там, у сваім стагоддзі? Пра што я тады думаў? Мітусіўся, пераконваў сябе, быццам нешта раблю, нечым важным займаюся. Божа мой, якая нікчэмная марнасць перад няўхільнасцю таго, чаму наканавана быць!" — падумаў ён, адчуваючы сваё бяссілле перад непазбежнасцю.

Ён яшчэ стараўся затрымацца пад пачварнай вярбою, а яго ўжо кудысьці цягнула, як у вір. Ён азірнуўся і пабачыў, што разам з нейкім людам бяжыць угару па вузкай вулачцы, у канцы якой стаялі два стражы з дзідамі. Яны і перагарадзілі дарогу натоўпу. Адзін Лазар Богша неяк апынуўся па той бок варот на невялікім дворыку.

Той дворык паўкругам абступілі будынкі без вокнаў, але з дзвярамі. Самы вялікі будынак, што стаяў насупраць варот у ніжні горад, меў яшчэ і ганак з галерэяй на дубовых слупах.

Перад ганкам і стаяў той коннік, якога Богша бачыў на дарозе, і лупіў з-за вуха булавешкай па дошцы. Глухія гукі разляталіся ва ўсе канцы, выкурваючы з-пад стрэх галубоў з вераб’ямі. Тыя як ашалелыя насіліся над горадам.

Людскі натоўп усё рос і рос. Ён зламаў стражу, расцёкся па дворыку, захапіў кожны выступ, кожную стра­ху, абы пачуць навіну, якая, па ўсім, не абяцала дабра.

Падпяразваючы на хаду папругі, надзяваючы на галовы шлемы, выбягалі на дворык дружыннікі, каб навесці парадак. Войска заўсёды павінна быць у форме, іначай яго не адрозніш ад шайкі разбойнікаў з вялікай дарогі.

Дружыннікі накінуліся на натоўп, змялі, сплюшчылі яго, адграблі да вала, і ён раптам прытаіўся, можна бы­ло падумаць, што перастаў дыхаць.

У цішыні, што запанавала на дворыку, зарыпелі дзверы, нібы чорт скрыгатнуў зубамі, выкрышыў іх і выплюнуў на зямлю, — на крутую галерэю выпаўз лахматы, з расхрыстанай грудзінай чалавек, падобны на мядзведзя, якога патрывожылі ў бярлозе.

— Што за гоман? — аблёгшы грудзямі на парэнчу, спытаўся ён асіплым голасам.

Ганец перастаў лупцаваць булавешкай па дошцы, рвануўся да ганка.

— Ваявода!.. Яраславічы ў Случаску. На Менск ідуць...

Па натоўпе, як віхор, пракаціўся гоман, усё больш набіраючы сілу. Загаласілі ў роспачы бабы, заплакалі дзеці.

— Колькі ў іх войска? — спытаў ваявода.

— Святаслаў і Усевалад з малымі дружынамі. Ізяслаў — з вялікай...

3 хаты на галерэю выбегла проставалосая маладзіца з кажухом у руках. Накінула кажух на плечы ваяводы.

— Прастудзішся, — паўшчувала яна ваяводу. — Мароз, а ён расхрыстаў грудзі...

Ваявода ўсунуў рукі ў доўгія рукавы, скаціўся па прыступках ганка ўніз, мякка ступаючы па снезе порш­нямі, зрабіў крокаў дзесяць па крузе. Нібы абдумваў прамову, якую трэба сказаць гараджанам.

— Мяняне, — зычным голасам крыкнуў ён, і гоман у натоўпе паступова аціх, як аціхае водгулле ў бары. — Мяняне, чулі, якую вестку прынёс вартавы?..

Натоўп маўчаў — ён-то чуў вестку, ды яго цікавіла другое: што скажа ваявода?

Богша надзіва выразна, буйным планам бачыў напружаныя людскія твары.

Акруглы, з карычневымі ад цяжарнасці плямамі твар маладзіцы. Яна стаяла як скамянелая, закусіўшы край ніжняй пульхнай губы.

Сурова, у адну кропку глядзеў стары з белай барадой. На ягонай шыі вісеў амулет — сякера з мноствам кружкоў.

У хлапчука-падшыванца гарэзліва свяціліся адвагаю вочы: нарэшце можна паспытаць сябе ў баі з чужынцамі, якія пруць у іхнюю зямлю па здабычу.

Твары, твары, твары!..

Напалоханыя, засяроджаныя, суровыя, здзіўленыя, хітрыя, насмешлівыя, зларадныя, самотныя, адкрытыя, радасныя, маршчыністыя, пачырванелыя ад марозу, зарослыя бародамі, захутаныя хусткамі, юныя, дзіцячыя з пузырамі пад носам...

Богша нятрудным намаганнем волі абарваў панараму на смаркатым хлапчуку, нібы абрэзаў плёнку на мантажным стале, і раптам апынуўся сярод абаронцаў го­рада на крапасным вале.

Ён добра ведаў, што знаходзіцца ў старажытным Менску на рацэ Менцы ці то на прыканцы тысяча шэсць­дзесят шостага, ці то зімой шэсцьдзесят сёмага года, што горад гэты неўзабаве будзе разбураны, а яго жыхары перабіты, але якраз гэта і наводзіла Богшу на страх, аж заходзілася сэрца, а пад лапатку калола ту­пым шылам.