Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— Пагадзіся, князь, што і самы таленавіты пісьменнік не можа аднавіць падзеі і эпоху так, каб яны поўнасцю адпавядалі гістарычнай праўдзе. Нават вашы непрадузятыя летапісцы, якіх і мы хвалім за аб’ектыўнасць, запісвалі падзеі ў выгадным іхнім князям святле. Дык вось я і надумаў пабываць у эпосе Усяслава Полацкага, пра якога ты, князь, напэўна, ведаеш лепей за мяне... Цяпер, князь, мне было зусім не лёгка дамагчыся камандзіроўкі не толькі ў другую дзяржаву, але ў другую грамадскую фармацыю. Там таксама задавалі вось такія пытанні: чаго? навошта? з якой мэтай?.. Але я не мог не паехаць, бо я хачу быць дакладным... Я хачу, каб па маім фільме можна было вывучаць эпоху Усяслава Полацкага...

Князь слухаў і нечага ўсміхаўся. Магло скласціся ўражанне, што князь раскусіў Богшаву хлусню. Ягоная зларадная ўсмешка і без слоў гаварыла: ага, сабачы сын, у сваёй балбатні ты сам сябе прыпёр да сцяны. Так што выкладвай адкрыта, з якой тайнай мэтай паявіўся ў слаўным Полацку?

— Та-ак! — дужа красамоўна выказаўся князь і наліў Богшу кубак мёду. — Выпі, Богша. Сухі язык непрыемна дзярэ слых.

— Ты не верыш мне? — спытаўся Богша. — Чаму?

— А каму можна верыць? — Князь дапытліва глянуў на Богшу. — Каму? Князь хлусіць князю, каб абдурыць яго. Брат хлусіць брату, каб мець выгаду. Самыя страшныя клятвы і тыя сталі хлуснёй. I ты, Богша, хлусіш. Думаеш, я паверыў абаім вам, што ты прыехаў з будучыні? Не і не. Гэта яна, Кажына, каварная шэльма, падбіла цябе на такія выдумкі. Вы хочаце, каб я выракся прадзедаўскай веры, адзінай і непаўторнай, самай справядлівай і сумленнай, дзе за адступленне ад клятвы, за хлусню, за крывадушнасць Пярун караў строга і бязлітасна. Веры, дзе, стаўшы перад свяшчэннымі дубамі, ніхто не мог збрыдзіць сэрца сваё маной.

Князь узняўся з лаўкі. Расправіў плечы.

— Пачакай, князь, мне вельмі цікава слухаць ця­бе, — папрасіў яго Богша. — Мы там, у дваццатым стагоддзі, мала ведаем пра гэта.

— Адпраўляйся да свайго Усяслава. Ён быў не з горшых князёў, — сказаў князь.— Яго нават любілі А ў мяне няма часу. I так заседзеўся я тут.

— Вазьмі і мяне з сабой, — папрасіўся Богша. — Я хацеў бы пабываць у тваім лясным княстве. Няўжо ў ім жывуць папраўдзе?..

— Хочаш паглядзець?.. А не баішся, што не вернешся адтуль?.. Адтуль ніхто не вяртаецца...

— Вазьмі, князь, — рашуча папрасіўся Богша.

— Не, не, — закрычала манашка. — Не хадзі да яго. Адпраўляйся ў Менск, глядзі бітву на Нямізе...

Ад яе крыку ў вачах Лазара Богшы пацямнела. Ён пачуў, нібы правальваецца ў бездань. Ляцеў ён, што праўда, не дужа доўга. Подых ветру прызямліў яго на штосьці цвёрдае. Калі ён нарэшце расплюшчыў вочы, дык ні келлі, ні манашкі, ні князя нідзе не было.

Лазар Богша стаяў на зімовай дарозе пад дуплаватай пачварнай вярбой, што ўзнімала ў неба два сукі, як дзве рукі, скалечаныя хваробай і старасцю.

4

Лазар Богша стаяў на зімовай дарозе пад дуплаватай пачварнай вярбой, што ўзнімала ў неба два сукі, як дзве рукі, скалечаныя хваробай і старасцю.

Мясцовасць была незнаёмая і не сказаць, каб вабіла вочы. Наадварот, яна выклікала смутак і шчымлівы боль. Як кінуць вокам прасціралася ўзгоркавая раўніна, якую перасякала зімняя дарога — злавесны пісяг на бялюткім целе. Дарога адным канцом хавалася ў далёкім лесе. Другім скочвалася па адхонным схіле рачнога берага на лёд, чыста падмецены ветрам. Паспешліва каўзануўшыся па лёдзе, дарога паволі ўспаўзла на гару, да землянога вала, не вельмі высокага і крутога, на якім узвышаліся дзве драўляныя вежы, даволі старыя і ўбогія. Здаецца, падзьмі на іх, і яны паваляцца. Між вежамі, у проразі вала, чарнела гарадская брама. Так­сама старая, але ўсё яшчэ трывалая.

Лазар Богша стаяў пад вярбою, але ягоны позірк дзіўным чынам пранікаў за крапасны вал, дзе ўшчыльную стаялі хаты, канюшні, свірны, кузні і яшчэ нейкія пабудовы, прызначэнне якіх Богша не ведаў.

Горад за валам дзяліўся на тры часткі-платформы, большая з якіх займала паўночны схіл узвышша. Яе прарэзала вуліца — вузкая, укосікі пралеглая, занесеная снегам, падобная на няўмела пракладзеную па цаліне баразну. Вуліца гэтая дабіралася да паўднёвага канца горада і выбягала за другую, паўднёвую браму на зімовую дарогу. Па той дарозе імчаў коннік на заінелым кані. Богшу здалося, што ён імчыць па небе, якое перакулілася на зямлю.

Але не гэта ўразіла Богшу. Ён выразна чуў, як топаюць капыты па скаванай марозам дарозе, і нешта трывожнае, жудаснае чулася ў гэтым топанні. Нібы на кані скакала смерць.