Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— Будзь здарова, маці ігумення, — першы азваўся майстар крыжа, яшчэ раз згінаючыся ў паклоне.

— I ты будзь здароў, Лазар. Мне пільна трэба пагаварыць з табой. Выйдзі, — загадала таму Паэту, што напіша "Слова".

— Хто гэта? — спытаў Лазар Богша ў Паэта, калі той праходзіў каля яго.

— Ефрасіння, ігумення, — шапнуў Паэт.

"Дык вось яна якая!" — падумаў Богша.

— Выйдзі і ты, — раптам сказала Ефрасіння Лазару Богшу. — Твой час яшчэ не настаў. I тое, што я павінна сказаць, ніхто і ніколі не павінен ведаць.

— Гэта так небяспечна?

— Гэта можа каштаваць жыцця...

Лазару Богшу аж стала смешна: празарліўцы! Яму ўжо не пагражае смерць.

— Хачу нагадаць, — кпліва сказаў ён, — што я нейкім чынам ужо не жывы, а мёртвы...

Ён паглядзеў на Ефрасінню. Ці заўважыла тая іронію?

— 3 табой можа быць горш, — вельмі сур’ёзна ска­зала Ефрасіння. — Цябе могуць вярнуць назад, у зям­ное існаванне.

— Тады я застаюся, — весела выгукнуў Богша. — Зноў вярнуцца на зямлю, адсюль, адкуль ніхто ніколі не вяртаўся! Гэта ж здорава!

— Што здорава?

— Расказаць людзям пра тое, што бачыў.

— I ты спадзяешся, што табе нехта паверыць? Цябе палічаць за вар’ята...

Ад яе слоў у Богшы па спіне прапаўзла халодная вужака. Сапраўды, хто яму паверыць, што ён пабываў у дванаццатым стагоддзі, размаўляў з Ефрасінняй, з Лазарам Богшам ці аўтарам "Слова". Добра яшчэ, калі падумаюць, што ён брэша... А калі вырашаць, што з’ехаў з глузду? Тады адправяць у вар’яцкі дом, і будзь здароў, не кашляй. I ўсё ж перспектыва зноў вярнуцца ў зямное існаванне была вельмі зайздросная і прываблівая.

— Можна і не расказваць пра тое, што бачыў, — сказаў ён, але без належнага энтузіязму. — Мне вельмі важна акунуцца ў рэальныя падзеі вашага часу. Вы, мусіць, не ведаеце, што я — кінарэжысёр Лазар Богша. Я хачу зняць фільм пра бітву на Нямізе. Мяне захапіў вобраз вашага дзеда Усяслава. Вам не здаецца, што ягоныя дзеянні, як і, зрэшты, падзеі таго часу, у нашай гісторыі асветлены просталінейна, без належнай псіхалагічнай матывіроўкі? Усё было больш складана і больш лагічна. Вось чаму я хацеў бы не проста зняць гістарычны фільм, дзе ўсё прыблізна, а зняць такі фільм, які перадаў бы нашаму сучаснаму гледачу ўсю сукупнасць жыццёвых фактаў...

Яго раптам панесла, нібы ён гаварыў на мастацкім савеце. Што-што, а тлуміць мазгі Богша ўмеў, асабліва калі гэтага вымагалі абставіны. I цяпер ён пачаў развіваць свае намеры і планы з апантанасцю заўзятага манюкі, які і сам верыць у тое, пра што гаворыць. Ён практыкаваўся ў красамоўстве, можа, хвілін пятнаццаць, а Ефрасіння моўчкі і даволі засяроджана слухала яго. У яе вачах адбіваўся смутак.

"Мусіць, я зарваўся, — падумаў Лазар Богша. — Я кажу ёй пра тое, што яна і сама добра ведае. I, наогул, у гэтым пазазямным свеце, бадай, не вельмі цэняць красамоўства".

— Даруйце, што я адымаю ў вас час, — сказаў ён шчыра. — Кіношны рэжысёр павінен умець добра га­варыць. Калі ён не ўмее гаварыць, дык яму могуць да­казаць, што ён здымае не фільм, а служыць па сабе паніхіду...

— На жаль, я не магу цябе выслухаць да канца, — сказала Ефрасіння, — пагаворым пасля. У нас будзе час...

Цяпер ужо не было як заставацца ў хаце. Богша выйшаў на ганак у развіднелую марозную раніцу. 3 высокага ганка хаты быў відаць увесь горад. У пунсовым ад нябачанага сонца небе зіхацелі золатам крыжы на Сафійскім саборы, а над пасадам, па той бок крэпасной сцяны і па гэты, у рамесніцкай слабадзе, падымаліся ўгору ранішнія дымы. Яны выбіваліся з-пад стрэх падслепаватых і чорных закурадымленых хат.

"Куды я пайду? — раптам падумаў Лазар Богша. — Мне няма куды ісці. Вось табе і чацвёртае вымярэнне. Боўтайся ў ім, як непрыкаяны грэшнік у чысцілішчы... А ўсё ж якую тайну хоча сказаць Ефрасіння свайму майстру?.."

Апантаная думка гэтая неўзабаве цалкам завалодала Лазарам Богшам. I хоць сумленне падказвала яму, што падслухоўваць ды падглядваць непрыстойна, нешта так і падбухторвала яго пайсці насуперак сумленню. Яшчэ добра не ўсведамляючы, што ён робіць, Богша прайшоўся па ганку да самага вугла хаты, рубленага на заморскі манер — замком, — і там убачыў лесвічку, што вяла на падстрэшша. Нядоўга думаючы, Лазар Богша ўзабраўся па ёй да лаза, прасунуў галаву ў яго і ўбачыў унізе яшчэ адны сенцы. Пры сцяне ў іх і якраз насупраць лаза стаяў куфар. Богша даволі лёгка саскочыў на куфар і адразу пачуў голас Ефрасінні.

— Мы абое састарыліся, Лазар, і цяпер, на схіле жыцця, напярэдадні найвялікшых выпрабаванняў, нам не варта прыгадваць мінулыя крыўды. Смерць прымірае. Прыміраныя ёю, мы сыдзем у нябыт, але імёны нашы застануцца. Чалавек жыве на зямлі, каб пакінуць пасля сябе след. Мы шмат выцерпелі, і мы займелі пра­ва на памяць...