Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— Слухай, — па-кіношнаму развязна звярнуўся ён да гаспадара, — слухай, чорт мяне пабяры, а чаму ты сам не п’еш? Ты мне кінь гэтыя хітрыкі. Я не люблю піць адзін. Думаеш, я нейкі прапашчы чалавек?..

Ён наліў у кубак пітва, падаў гаспадару. Той, аднак, піць не стаў. Паставіў кубак на стол.

— Мне нельга, — сказаў гаспадар і падаў знак дзецюку, каб прыбраў стол.

— А ты зусім няветлівы, — ускіпеў Богша. — Ты зусім няветлівы. Во што! А галоўнае — я не магу прыгадаць, дзе цябе бачыў? Мы недзе з табой сустракаліся, ці не праўда? Што ж ты маўчыш? Мы з табой, мусіць, некалі добра пацапаліся, калі ты не хочаш прызнавацца, дзе мы сустракаліся? Як цябе завуць?..

Гаспадар пераступіў з нагі на нагу.

— Лазар Богша, — як бы нават засаромеўшыся, назваўся ён.

— Чакай, чакай, гэта я — Лазар Богша...

— I ты Лазар Богша, — пагадзіўся гаспадар.

— Можа, і ён Лазар Богша? — Лазар Богша паказаў рукой на дзецюка, які ўважліва прыслухоўваўся да іхняй размовы.

— Не, ён не Лазар Богша, — сказаў гаспадар. — Ён — Паэт. Ён напіша "Слова аб палку Ігаравым".

Лазар Богша скоса паглядзеў на дзецюка.

— Такі малады і Паэт, — кпліва загаварыў Бог­ша. — Можа, ён ужо і член Саюза пісьменнікаў? Дык во што, даражэнькія, кіньце свой прымітыўны розы­грыш. Ён са сваім "Словам" ніколі не праскочыў бы прыёмную камісію.

— Ён яшчэ вырасце і стане славутым, — як бы просячы прабачэння, сказаў гаспадар. — А пакуль ён наш госць і вучань Ефрасінні...

— Якой Ефрасінні? — спытаўся Богша.

— Князёўны полацкай, вядома, — адказаў гаспадар.

— Ну, хопіць жартаваць, — сказаў Лазар Богша цвёрда, але і з нецярплівасцю. — Мы таксама нешта чыталі і нешта вывучалі. Аўтар "Слова" ніколі не быў палачанінам, і нечага прыпісвадь Полацку таго, чаго ён не меў.

Гаспадар кпліва ўсміхнуўся.

— Вы там цяпер усё дужа добра ведаеце. Аж смех. Вось жа ён, Паэт, перад табою, дык няўжо ты і зараз пачнеш сумнявацца?

— Мне гэта надакучыла, — крыкнуў Богша. — Я хачу ведаць, хто ты на самай справе і дзе я знаходжуся?.. Хопіць разыгрываць чалавека, які не памятае некаторыя неістотныя дэталі...

Гаспадар паклаў руку на Богшава плячо. Рука была цяжкая, аж забалела плячо.

— Ты стаміўся, Лазар Богша, — спачувальна сказаў гаспадар. — Табе хочацца адпачыць. Але мастак не мае права на адпачынак, ён мусіць працаваць нават і ў сне. Працай і пакутамі творчасці мастак плаціць за славу і даўгавечнасць.

— Мне не патрэбна слава, — зазлаваў Лазар Бог­ша. — Слава — чырвоная ануча, якой тарэадор дражніць быка за хвіліну да таго, як праткне яго рапірай.

— Дарэмна ты так ставішся да славы, — памяркоўна сказаў гаспадар. — Слава натхняе мастака на працу. Без славы няма мастака.

— Адчапіся, — папрасіў Лазар Богша. — Я пачынаю балдзець ад гэтай гаворкі. Як у нас на кінастудыі: ты — геній, я — геній. Глупства! Хто ты і што ад мяне хочаш?

— Я — Лазар Богша, — сказаў гаспадар. — Няўжо ты не пазнаеш мой крыж, які я зрабіў і які праславіў мяне праз вякі?..

— Стой! — крыкнуў Богша.

Нешта хоць і вельмі трудна, балюча скранулася ў ягонай галаве, цяжка, аж са скрыгатам павярнулася, нібы жорны, і спынілася; тады Лазар Богша пачаў здагадвацца, куды яго занесла. Але здагадка гэтая роўным чынам ні пра што не сведчыла. Наадварот, яна заблытвала ўсё дашчэнту. Лазар Богша глянуў на крыж, по­тым на гаспадара. Ну, так, крыж быў знаёмы — рэквізітны крыж. Ну-ну!

— Ты хочаш сказаць, што з’яўляешся тым, старажытным, Лазарам Богшам, які зрабіў крыж для Ефрасінні Полацкай?

— Так яно і ёсць, — адказаў гаспадар.

Лазар Богша зарагатаў. Яго разбіраў смех, ён рагатаў доўга, а гаспадар цярпліва чакаў, пакуль ён перастане смяяцца. Нарэшце Лазар Богша высмеяўся дарэшты.

— Я чаго рагатаў? — пачаў апраўдвацца ён, як вінаваты. — Я быў падумаў, што памёр, што мяне падбілі коні на возеры Суя пад Полацкам. А выходзіць, што я жывы, хоць нейкім цудам трапіў у дванаццатае стагоддзе, у старажытны Полацк.

Лазар Богша тонка іранізаваў. Ён хацеў, каб гэты самазваны Лазар Богша зразумеў, што яго выкрылі і далей няма сэнсу прадаўжаць гульню. Але гаспадар іроніі, відаць, не разумеў.

— Так яно і ёсць: ты трапіў у шэсць тысяч шэсцьсот шэсцьдзесят дзевяты год ад стварэння свету, або ў адна тысяча сто шэсцьдзесят першы год ад нараджэння Хрыста... Як табе больш зручна, так і лічы.

— А можа, гэта ты, мой шаноўны цёзка, трапіў у дваццатае стагоддзе на кінастудыю?

Лазар Богша знарок зрабіў такі празрысты намёк, каб гаспадару прыкідвацца далей было немагчыма. Але той зноў не зразумеў намёку.