Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

Дзякуй богу, што ў горадзе аказаўся певень! Калі ёсць певень, дык ёсць і чалавек. I ён, Лазар Богша, тады непадобны на героя крамераўскага фільма, які высадзіўся на бераг пасля атамнай бамбардзіроўкі...

Было даволі холадна. Калючы марозны вецер працінаў лёгкую Богшаву сінтэтычную апранаху наскрозь, да самых касцей.

"Вельмі зайздросная перспектыва памерці на лёдзе суйскага возера пад Полацкам і апынуцца ў невядомым сонным горадзе, на марозе, дзе толькі певень палічыў патрэбным вітаць маё паяўленне. Ну і парадкі! Як на кінастудыі. Прывезлі і кінулі! Падыхай, Богша, у другі раз на марозе. Але ж і не стаяць на месцы. Іначай, ча­го добрага, і сапраўды можна замерзнуць... Чорт мяне ўхапі, мярцвяк жа не павінен адчуваць холад. А я яго чую. Што ж з гэтага вынікае? Што я жывы!.. Дапусцім, што жывы. Тады паўстае законнае пытанне: дзе я і што са мной адбываецца? Калі я жывы, значыць, не пакідаў зямлю, а на зямлі я працаваў на студыі і апошнім часам здымаў фільм у экспедыцыі пад Полацкам. Выходзіць, я і цяпер недзе пад Полацкам, а можа, на­ват у Полацку. Дык што са мной адбываецца? На гэта адказаць значна цяжэй. Але адно бясспрэчна: у мяне мерзнуць ногі. Яны аж зайшліся ад холаду. Але ці бяс­спрэчна гэта? Суб’ектыўна — так. Але аб’ектыўна магчыма, што і не так. Мае суб’ектыўныя разуменні мастацкага вобраза, напрыклад, вельмі часта разыходзіліся з аб’ектыўнай ацэнкай мастацкага савета. Магчыма, маё адчуванне холаду таксама не ёсць аб’ектыўная ісціна, а нейкі перажытак зямнога суб’ектыўнага існавання?.. Ну і што, ногі ж мерзнуць, чорт пабяры, і вельмі нату­ральна! Дык і што, калі мерзнуць?.. А тое, што я найперш за ўсё павінен прааналізаваць свае паводзіны і дзеянні на працягу ўчарашняга дня. Па-першае, гэта патрэбна, каб пераканацца, ці помню я усё, што адбывалася ў мінулы дзень. Гэта надзвычай важна, бо памяць сведчыць, ці можа чалавек карыстацца назапашанай інфармацыяй, а значыць, і ці здольны ён свядома дзейнічаць. Па-другое, узнаўляючы падзеі мінулага дня, я буду мець магчымасць пераканацца, што нармальна мыслю, а значыць, яшчэ не страціў розум, што я не вар’ят. Чакай, чакай, — спыніў сябе Лазар Богша, — а хіба вар’ят сумняваецца, што мысліць ненармальна? I што наогул азначае мысліць нармальна? Так, як усе? Але ж мысліць, як усе, азначае мысліць стандартна, штампована. Геніі таму і былі геніямі, што мыслілі не як усе. Дык што, яны мыслілі ненармальна?"

Падумаўшы так, Богша адчуў, што ў галаве нечага не стае, каб прыгадаць з усімі падрабязнасцямі падзеі прайшоўшага дня. Гэта падалося яму дзіўным. Ён яшчэ раз напружыў памяць, але толькі і ўспомніў, як напярэдадні пасварыўся з Любай. Яму стала шкада яе: бед­ная, прыедзе з Адэсы, а яго ўжо няма ў жывых.

"Цікава, а дзе паставяць труну з целам: на студыі ці ў Доме кіно? Глянуць бы хоць адным вокам на ўласныя хаўтуры. Дзівак, хіба не ведаеш, як усё будзе? Слё­зы, посныя твары, прамовы па паперцы... Глупства! Што ж было пасля? Чакай, а ці не выклікалі мяне на мастацкі савет? Ага, выклікалі. Чаго выклікалі? Ну, вя­дома ж, не дзеля таго, каб папляскаць у далоні, а дзеля таго, каб пляснуць даланёй".

Яму самому спадабаўся прыдуманы афарызм. Варта запомніць і калі-небудзь выкарыстаць.

"Але ж і мароз, чорт яго пабяры! Трэба недзе прасіцца на начлег. На тым ці на гэтым свеце, а мерзнуць не варта".

Богша раптам засумняваўся, а ці можа ён хадзіць? Калі памёр, дык, натуральна, хадзіць не можа. Мерцвякі ходзяць толькі ў паданнях. Во калі можна абсалютна беспамылкова вырашыць, мёрты ён ці жывы?

Не давяраючы свайму адчуванню, Богша зрабіў адзін, другі крок. Жывы! Ну, вядома, жывы! Ідзе і на­ват чуе, як снег рыпіць пад нагамі...

I ўсё адразу стала на сваё месца.

"Божа добры, як я раней не здагадаўся, што трапіў на натурпляцоўку кінастудыі, дзе здымаецца фільм канца дванаццатага стагоддзя. Хто яго здымае? Як хто? Фільм гэты здымаю я сам..." — падумаў Богша.

У галаве зноў нешта зрушылася з месца. Богша азірнуўся. Тое, што ён убачыў, не задаволіла яго. Хіба ён бачыў на макеце вось гэтую будыніну, што загарадзіла сабой завулак? Чорт ведае што! Мусіць, цесляры прадалі каму-небудзь бярвенне, якое дырэктар карціны Карней Карнеевіч Кладачка выбіў у леспрамгасе, а будынак склалі з трухляціны і гнілля.

"Раніцай трэба будзе сказаць Карнею Карнеевічу, каб прасачыў, як і што яму будуюць, — падумаў Бог­ша і тут жа спахапіўся, што Карней Карнеевіч памёр. — А можа, не памёр? — спытаў у сябе Лазар Богша. — I наогул, што са мной адбываецца? Як жа я магу быць на натурпляцоўцы, калі таго горада, што мы будавалі, ужо няма? Яго спаліла польская кінагрупа сямісерыйнага фільма, якая арандавала натурпляцоўку. Дык дзе ж я нарэшце? На зямлі ці на небе?.."