Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

Неяк у маскоўскім Доме літаратараў, куды Богша зайшоў паабедаць і дзе на гэты ранні для нядзелі час сядзелі толькі тры знакамітыя пісьменнікі: паэтэса, празаік і публіцыст, Богшу пасадзілі за суседнім сталком, і ён міжвольна стаў сведкам іхняй дзіўнай гаворкі. Яны тады таксама гаварылі кожны пра сваё: паэтэса пра сэксуальную раскаванасць паэзіі, празаік пра рускі іканапіс, а публіцыст пра стойкасць абаронцаў аднаго з партовых гарадоў на Балтыцы ў Айчынную вайну, але гэта не шкодзіла ім разумець адно аднаго.

— Сусвет — адзіная сістэма, дзіўным чынам арганізаваная каля васемнаццаці мільярдаў гадоў назад. І ча­лавецтва не хаатычная сума індывідуумаў, а адно цэлае, жывы думаючы арганізм...

— Пад старасць спяваеш душой, якая спазнала вернасць, здраду, славу, зайздрасць, якая навучылася адрозніваць сапраўдныя каштоўнасці ад падробак пад іх.

— Свет, у якім мы жывём, ёсць свет, у якім жывём мы. Дзіўна, ці не праўда? I калі ў Сусвеце існуе адзіная сістэма, якая абумовіла з’яўленне чалавека і чала­вецтва, дык чалавек і чалавецтва павінны імкнуцца да адзінага розуму планеты. Розум не можа дапусціць, каб чалавецтва ўзарвалася накшталт "чорнай дзіркі" і разляцелася па Сусвеце элементарнымі часткамі.

— А ты малайчына, што прыйшоў пакланіцца праху вялікага Усяслава Полацкага, — сказаў Баян.

Богша выглянуў з-за калоны. Божа літасцівы, ён жа знаходзіцца ў Полацкай Сафійцы! Але чаму ён апынуўся ў Сафійцы, на пахаванні князя Усяслава?

Нешта невыразнае мроілася яму праз напластаванне часу-прасторы, праз туман галактык і халодную плазму квазараў.

"А можа, няварта ламаць галаву, чаму і дзе я знаходжуся зараз, у гэта самае імгненне: на дарозе ў камфартабельнай машыне або ў акіяне на кволым плоціку, на фешэнебельным курорце або ў захудалай, правінцыяльнай турме? Нехта з вучоных сказаў, што калі б прырода "выбрала" крыху іншую паслядоўнасць лічбаў, дык свет быў бы зусім другім. Не выключана, што чалавека наогул не было б і не было б каму пазнаваць Сусвет. О, гэтая выпадковасць не ўсвядомленых яшчэ заканамернасцей ад чатырох тыпаў фундаментальных узаемадзеянняў у Сусвеце да пяці рэцэптараў, якімі чалавек пазнае свет такім, якім ён, можа, і не існуе ў сапраўднасці! Відаць, сэнс заключаецца ў тым, каб чалавек асэнсоўваў яго ўсюды, куды ні трапіў бы на сваім жыццёвым шляху".

Думка гэтая супакоіла і адцягнула Богшаву ўвагу ад другараднага. Зрэшты, пакуль што ён не мог выдзеліць тое галоўнае, на што павінен скіраваць сваю ўвагу.

— Прызнаюся, я зусім не здагадваўся, што ў труне ляжыць Усяслаў Полацкі, — прызнаўся Богша. — Ды і на пахаванне я трапіў выпадкова...

— Яго будуць хаваць не тут, у Полацку, а на Суі, — зашаптаў Баян. — I не па царкоўнаму абраду, па ста­рому...

— I ты прымчаўся, каб спець мёртваму славу, як спяваў некалі славу Яраславічам, калі яны разграмілі Уся­слава на снезе Нямігі? — Богша не стрымаўся, каб не ўпікнуць Баяна за ягоную беспрынцыповасць.

— Пра што ты гаворыш, няшчасны? — абурыўся Баян. — Пра якое паражэнне Усяслава на Нямізе?.. Ля ягонай труны ты ганьбіш вялікага воіна, чалавека і пакутніка, абылганага нядобразычліўцамі. I не славу я прымчаўся пець, а слухаць вялікі плач найвялікшай плакальшчыцы Рагнеды, сястры Усяслава і жрыцы-вяшчунні суйскага храма...

— Але ж прызнайся, што ты спяваў славу Яраславічам пасля Нямігскай бітвы, — не адставаў ад Баяна Богша.

— Спяваў, — прызнаўся Баян. — Як лёгка мы дакараем другіх, а пасля самі, стаўшы на іх месца, робім горшае і не чырванеем нават... А знаеш, Богша, з якіх слоў я пачаў славу Яраславічам пасля Нямігскай бітвы?.. "На Немизе снопы стелют головами, молотят чепи харалужными, на тоце живот кладут, веют душу от те­ла. Немизи кровави брезе не бологом бяхуть посеяни, посеяни костьми руских сынов..." Во з чаго я пачау сла­ву Яраславічам.

— Гэта сказаў аўтар "Слова аб палку Ігаравым", — запярэчыў Богша.

— Гэта сказаў я. Толькі я мог сказаць такое, — узлаваўся Баян. — Я сам бачыў, як клаліся галовы воінаў на белым снезе. Я бачыў, як чырванелі ад крыві берагі Нямігі. Я стаяў на крутым беразе ракі і глядзеў на тую страшную бітву. Вось тады я, напэўна, упершыню падумаў, што не славу князям мне спяваць трэба, а плачам, раздзіраць іхнія сэрцы. Тады і пачала адступаць ад мяне маладосць безразважлівасці...

— А пасля, як Усяслава садзілі на княжацкі стол у Кіеве, хіба не ты спяваў славу Усяславу?..

— Ну, я... I не адзін я ўскладаў надзеі на Усяслава. Хіба ўпершыню такое, калі думаеш: нарэшце прыйшоў той князь, які ўстановіць на зямлі мір, парадак і справядлівасць?..