Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

— Я схлусіў бы табе, — сказаў ён, — калі б сказаў, што мы жывём без трывог і клопатаў. Больш таго, ча­лавецтва час ад часу сутрасаюць такія выпрабаванні і катаклізмы, пасля якіх яно клянецца зрабіць усё, каб такія катаклізмы больш не паўтарыліся. Праходзяць гады, і чалавецтва зноў нехта заганяе ў выпрабаванні яшчэ больш жахлівыя і цяжкія, як мінулыя. Але ж, бачыш, яно жыве, развіваецца, шукае новыя шляхі да лепшай долі. Яно жыве па сваіх чалавечых законах, недасканалых, жорсткіх, нават бязлітасных, але сваіх. Дык ці варта яму вяртацца ў той рай, які быў у яго? Хай чалавецтва жыве па сваіх законах. Само шукае свае шляхі да праўды і дабра. Даруй, але табе лепей застацца тут, у "чорнай дзірцы".

Бог задумаўся.

— Бадай, ты маеш рацыю, — сказаў ён. — Я захоплены чалавецтвам. Яно застаецца самай дасканалай істотай у сусвеце на бясконцыя гады. Жыць яму вечна! Розум не вынішчальны, ён усё пераможа. А цяпер вяртайся на зямлю. Я вельмі рады, што сустрэўся з табой. Я адпраўлю цябе ў любую кропку планеты... у любы час яе існавання... заплюшчы вочы... задумай, куды табе трэба... моцна... яшчэ адно імгненне...

Апошнія словы даходзілі да Богшы, як у сне. Потым адбыўся выбух. Богша перастаў адчуваць гравітацыю. Ён стаў разрастацца, як невялічкае воблачка, бывае, разрастаецца ў навальнічную хмару. Яму дыхалася вольна і лёгка, ён ляцеў у Сусвеце з хуткасцю святла. Яна паволі замаруджвалася. Ператварылася ў нуль. Богша пачуў пад нагамі нешта цвёрдае.

"Прызямліўся", — падумаў ён і расплюшчыў вочы.

Ён стаяў у царкве.

Сярод яе бялела дамавіна, і мноства свяцільнікаў асвятляла суровых і чымсьці ўстрывожаных людзей, якія стаялі ў галавах нябожчыка.

3

Сярод яе бялела дамавіна, і мноства свяцільнікаў асбятляла суровых і чымсьці ўстрывожаных людзёй, якія стаялі ў галавах нябожчыка.

3 прытвора да самага драўлянага ўзвышэння, на якім стаяла дамавіна, слалася кужэльная дарожка з раскіданымі па ёй маладымі яловымі лапкамі. Лазар Богша спыніўся крокі за тры ад дамавіны, стараючыся заглянуць у яе. Яму здалося, у дамавіне ляжыць нехта знаёмы.

Але там ляжаў сівы чалавек, закрыты па грудзі кавалкам старанна адбеленага палатна. Белыя, нібы пасярэбраныя валасы і белая покрыўка з асаблівай выразнасцю адцянялі пляму на твары, падобную на бародаўчатую жабу, якая вылезла з-за вуха, учапілася пярэдняй лапай за брыво, а задняй уперлася ў падбародак, прымяла мяккую, як кужаль, бараду. На бугрыстую і пасля смерці ўсё яшчэ сінюю пляму было жудасна глядзець і цяпер; некалі, на жывым твары яна, напэўна, выглядала. яшчэ больш жудасна.

Богша мог прысягнуць, што ніколі не сустракаўся з нябожчыкам. Ён са здзіўленнем і няўцямнасцю азірнуўся, не разумеючы, чаму ён тут, у незнаёмай царкве, пры труне, у якой ляжыць чужы яму чалавек?

Злева ад яго стаялі і паціху перагаворваліся жанчыны, выціраючы ражкамі хустак слёзы, справа — мужчыны ў напружанай маўклівасці. Іхняя вопратка ўразіла Богшу. Ён недзе некалі бачыў такую вопратку, але калі і дзе? Можа, у якім гістарычным фільме?

У галавах нябожчыка справа і злева стаяла, няйначай, радня: мужчыны, жанчыны, дзеці розных узростаў.

Аднак ні папа, ні псаломшчыка, ні дзяка ў царкве не было. Царскія вароты — іканастас, як дзве кроплі вады падобны на той, што знаходзіўся некалі ў музеі Рафаіла Міхайлавіча Долі, — былі зачынены, і за імі, па ўсім, нікога не было.

Богшава паяўленне ў царкве не выклікала ніякай цікаўнасці. Ды і не дзіўна: Богша не ведаў іх, яны — Бог­шу. Цяпер, аддаўшы належнае нябожчыку, можна было паціху выйсці, не парушыўшы атмасферу гора і смутку. Ступаючы на наскі, каб не нарабіць грукату, Богша падаўся да дзвярэй.

3-за калоны, што падтрымлівала хоры, насустрач яму выйшаў каржакаваты стары з грывай сівых густых валасоў, з доўгай белаю барадой. У ягонай хадзе не бы­ло старэчай стомленасці, крыўднага бездапаможнага шоргання нагамі, якія выклікаюць спачувальны жаль. Стары абуджаў захапленне і павагу.

— Застанься, Богша, — спыніў ён Богшу. Ягоны го­лас, здалося, быў знаёмы. — Куды і чаго спяшацца?

— Дзе я чуў гэты голас? Ён мне вельмі знаёмы, — сказаў Богша.

— Бітву на Нямізе памятаеш?..

— Баян?! — узрадаваўся Богша.

— Баян... Састарыўся. I голас стаў не той, і струны пад пальцамі не гучаць так, як бывала.

— У памяці сваёй мы ўсе маладыя, — сказаў Бог­ша. — Нельга, каб чалавецтва загінула такім маладым.

— У маладосці песні ідуць ад здароўя, бадзёрасці і безразважнасці, — яны гаварылі кожны пра сваё, але добра разумелі адзін аднаго.